અકળાય છે દરિયો……અમૃત ઘાયલ

.

કંઈ તો છે કે જેથી ઊંચોનીચો થાય છે દરિયો,

મને તો આપણી જેમ જ દુઃખી દેખાય છે દરિયો.

.

દિવસ આખો દિવસના તાપમાં શેકાય છે દરિયો,

અને રાતે અજંપો જોઈને અકળાય છે દરિયો.

.

કહે છે કોણ કે ક્યારેય ના છલકાય છે દરિયો ?

લથડિયાં ચાંદનીમાં રાત આખી ખાય છે દરિયો.

.

ખબર સુદ્ધાં નથી એને, ભીતર શી આગ સળગે છે !

નીતરતી ચાંદનીમાં બેફિકર થઈ, ન્હાય છે દરિયો.

.

પ્રભુ જાણે, ગયો છે ચાંદનીમાં એવું શું ભાળી !

કે એના દ્વારની સામે ઊભો સુકાય છે દરિયો !

.

જીવન સાચું પૂછો તો એમનું કીકીના જેવું છે,

કદી ફેલાય છે ક્યારેક સંકોચાય છે દરિયો !

.

ઠરીને ઠામ થાવા એ જ છે જાણે કે ઠેકાણું,

કે જેની તેની આંખોમાં જઈ, ડોકાય છે દરિયો.

.

બડો ચબરાક છે, સંગ એમનો કરવો નથી સારો,

નદી જેવી નદીને પણ ભગાડી જાય છે દરિયો!

.

ગમે ત્યારે જુઓ ‘ઘાયલ’ ધૂઘવતો હોય છે આમ જ,

દિવસના શું? ઘડી રાતેય ના ઘોંટાય છે દરિયો !

.

(સૌજન્ય: આઠો જામ ખુમારી પ્ર.359)

Advertisements

(સૌજન્ય: અમલ પિયાલી પૃ.11)

ખુદાના શુકર છે……મકરંદ દવે

 

 

(સૌજન્ય: અમલ પિયાલી પૃ.10)

નિરધાર……મકરંદ દવે

 

 

હાઈકુ…જિજ્ઞેશ મેવાણી

પકડ ઝાડું

કહેતાવેંત તૂટી

પદ્યા સવર્ણો

(સૌજન્ય:નિરીક્ષક 1 માર્ચ2019)

(તારા પણાનાં શહેર માં…પૃ.44)

પાછો વળી ગયો….જવાહર બક્ષી

(Courtesy: Gujarat today 3mar.19)

મૌન ઘૂંટે છે કબૂતર શહેરમાં…..ખલીલ ધનતેજવી

એક સપનું સરી ગયું છે ‘’’’’’સપના વિજાપુરા

 

કઈક અંદર મરી ગયું છે

 પ્રેમ બળતણ ઠરી ગયું છે

.

 સ્પર્શની લાગણી ના રહી

 ટેરવું પણ ડરી ગયું છે

.

પાંદડું જે નજરમાં હતું

 વૃક્ષથી એ ખરી ગયું છે

.

બદનસીબ છે આ દિલ પણ

 કોઈ પાછું ધરી ગયું છે

.

લીલું છમ ઘાસ જોઈને

 ઢોર ઢાખર ચરી ગયું છે

.

જે જવાનું હતું તે ગયું

 આંસું આંખે ભરી ગયું છે

.

માછલી જેવું લપસી ગયું

 એક સપનું સરી ગયું છે

.

જીવવાની ઇચ્છા જુઓ

 ડૂબતું જણ તરી ગયું છે

.

એક ‘સપના’નું માતમ શું?

એક આવ્યું ફરી ગયું છે

(Facebook: Sapna Vijapura)

(Courtesy: Gujarat Today 22 Feb.19)

ભારતના પ્રથમ શિક્ષણ મંત્રી મૌલાના અબુલકલામ આઝાદ–ગુજરાત ટુડે

.

જેને મળું છું મુજથી સમજદાર હોય છે……મરીઝ

.

બસ દુર્દશાનો એટલો આભાર હોય છે
જેને મળું છું મુજથી સમજદાર હોય છે
.
ઝંખે મિલનને કોણ જો એની મજા કહું
તારો જે દૂર દૂરથી સહકાર હોય છે
.
ટોળે વળે છે કોઈની દિવાનગી ઉપર
દુનિયાનો લોકો કેવા મિલનસાર હોય છે
.
દાવો અલગ છે પ્રેમનો દુનિયાની રીતથી
એ ચૂપ રહે છે જેનો અધિકાર હોય છે
.
કાયમ રહી જો જાય તો પેગંબરી મળે
દિલમાં જે એક દર્દ કોઈ વાર હોય છે
.
હો કોઈ પણ દિશામાં બુલંદી નથી જતી
આકાશ જેમ જેઓ નિરાધાર હોય છે
.
નિષ્ફળ પ્રણય પણ એને મટાડી નથી શકતો
તારા ભણી જે મમતા લગાતાર હોય છે
.
જો એ ખબર પડે તો મજા કેટલી પડે
ઈશ્વર જગતમાં કોનો તરફદાર હોય છે
.
જાણે છે સૌ ગરીબ કે વસ્તુ ઘણી ‘મરીઝ’
ઈશ્વરથી પણ વિશેષ નિરાકાર હોય છે!

(Courtesy:Agman P.4).

કદમોથી પણ વિશેષ થકાવટ હતી ‘મરીઝ’ મંઝિલ ઉપરથી પાછા ફરેલી નિગાહમાં—તેજસ વૈદ્ય

 

મરીઝ એવા શાયર હતા કે જેના વિશે નિઃશંકપણે કહી શકાય કે ‘ભાગ્યે જ જન્મે’. તેના એક એક શેર જીવનના અર્કમાંથી નીકળેલું અત્તર છે. ધર્મગ્રંથો જે વાત થોથાં ભરીને કહે છે એ મરીઝ માત્ર બે લીટીમાં કહી દે છે. મરીઝે જેવું લખ્યું છે એવું જ જીવ્યું છે, તેથી આજે પણ તેઓ આપણી વચ્ચે તેમના લખાણરૂપે જીવે છે. રવિવારે જન્મજયંતી છે એ નિમિત્તે યાદ કરીએ મરીઝસાહેબને.

ગુજરાતી તરીકે ગૌરવ લેવાનું મન થાય એવાં ઘણાં વ્યક્તિત્વો ગુજરાતે આપ્યાં છે. કેટલાંક વ્યક્તિત્વોની તેમના સમયમાં ખૂબ બોલબાલા હોય છે. ચારે તરફ તેમનો જય જયકાર થતો હોય છે. પછી અચાનક એવા વ્યક્તિત્વના આભામંડળનાં આભલાં ઝાંખાં પડવા માંડે છે. ઓસરતાં પૂરની જેમ તેમની પ્રતિભાનાં પાણી ઓસરવા માંડે છે. તેને વ્યક્તિત્વ ન કહેવાય.

ખરું વ્યક્તિત્વ એ છે કે વ્યક્તિની બિનહયાતીમાં તેનું નામ તેની હયાતી કરતાં મોટું થતું જાય. તેનાં કામની નોંધ વધારે લેવાય. તેમની ખોટ વધુ સાલે. આવું વ્યક્તિત્વ એટલે શાયર અબ્બાસ અબ્દુલ અલી વાસી ‘મરીઝ’.

મહોબ્બતના દુઃખની એ અંતિમ હદ છે,

મને મારી પ્રેમાળ મા યાદ આવી.

મરીઝના જીવન અને તેની રચનાઓને જોવામાં આવે તો માલૂમ થાય કે કોઈ ઈશ્વરી ફરિશ્તો ધરતી પર ચક્કર લગાવીને ગયો. ગયો પણ એવી માવજતપૂર્વક કે જીવતેજીવ તો તેણે પણ પોતાની પૂરતી નોંધ લેવા દીધી નહીં. કોઈ યોગભ્રષ્ટ આત્મા માત્ર હાજરી પુરાવવા પૂરતો પૃથ્વી પર અવતરે ને ચાલ્યો જાય એવી રીતે એ ગયો. જીવતરનું વસ્ત્ર કોઈ પણ દાગ વગર એમનું એમ રચયિતાને સોંપવાનું છે એમ કબીરે ગાયું છે. ‘જ્યોં કી ત્યોં ધર દિન્હી ચદરિયાં’ની જેમ મરીઝે તનચાદર એકદમ ઊજળી જ ખુદાને દીધી હશે. તે ગયો ચૂપચાપ પણ જે વાંચે તેને અંતરથી રળિયાત કરી દે તેવી ગઝલો, નઝમો અને મુક્તકો મૂકતો ગયો. મરીઝનો રચનાસંગ્રહ ‘આગમન’ ગુજરાતી સાહિત્યની લગડી છે. જીવનના અર્કને ચૂંટી ચૂંટીને એને ‘આગમન’ના દરેક શેરમાં કેદ કરવામાં આવ્યો છે. એમાં જે ફિલસૂફી અને જીવનસાફલ્ય છે એ તમને કદાચ ધર્મગ્રંથોનાં થોથાંમાં પણ નહીં મળે. જીવનને સમજવું હોય તો ‘જીવનને જીવી નાખવાની જડીબુટ્ટી’ કે ‘સુખની સૂંઠનો ગાંગડો’ કે ‘પ્રેરણાની પડીકી’ કે ‘યુ મે વીન’ ટાઇપના પોઝિટિવ થિંકિંગનાં પીપૂડાં વગાડતાં સેલ્ફહેલ્પ પુસ્તકો વાંચવાની જરૂર નથી. એ પુસ્તકો માનસિક રીતે પુખ્ત ન થઈ શકેલા નાદાન જીવો માટે છે. ‘આગમન’ વાંચો. તમારા જીવનના કપરા સમયમાં તમારો કોઈ જૂનો દોસ્ત મળવા આવ્યો હોય અને એકદમ ભેટીને હૂંફ પૂરી પાડતો હોય એવું અનુભવશો.

બધો આધાર છે એના જતી વેળાના જોવા પર,

મિલનમાંથી નથી મળતા મહોબ્બતના પૂરાવાઓ

મરીઝની મજા એ છે કે તેની રચનાનું પોત ખૂબ ઊંડું છે અને શબ્દો સરળ છે. તે ગંભીરમાં ગંભીર ફિલસૂફીને બે લીટીના શેરમાં કહી દે છે. ધર્મગ્રંથો જે વાત થોથાં ભરીને કહે છે એ મરીઝ એક શેરમાં ઝીલી શકે છે. મરીઝ એટલા માટે એવું લખી શક્યા કે એણે આજીવન સંજોગોના તંગ દોરડા પર જીવન વિતાવ્યું હતું. તંગ દોરડા પર તો ઘણાં લોકો જીવન વિતાવે છે, પણ મરીઝની મહાનતા એ હતી કે તેમણે ક્યારે ય પોતાની માસૂમિયત ગીરવે નહોતી મૂકી. સ્વ. કવિ વિપિન પરીખે મરીઝને આપેલી અંજલીરૂપ આ નઝમ વાંચો …

કવિઓ હંમેશાં માટે બાળક રહે

 એવું બનતું નથી.

અળોટાવું પડે છે, દાઝવું પડે છે.

લોકો શીખવે છે અવનવા, કડવા મીઠા પાઠ.

આંખો બનતી જાય છે ખંધી, રીઢી, શબ્દે વેપારી.

તમે નાની’સી વાતમાં ખડખડ હસી પડનારા,

શબ્દો તમારા શિશુ જેવા જ કાલાકાલા,

હસવું આવે પણ વ્હાલા લાગનારા,

ક્યારેક લથડતા, એકબીજા પર ગબડી પડનારા,

તમે સભાને હસતી જોઈ નિર્દોષ મૂંઝાનારા,

આમતેમ જોનારા,

જાણે કશું જ ન સમજનારા,

વળી પાછું શરૂ કરનારા, સાવ ભોળા, નિર્દોષ,

નાજુક ધ્રૂજતી હથેળીમાં આખું હૃદય મૂકી દેનારા,

તમે કહો : કવિઓની વચ્ચે … આ વીસમી સદીમાં, આ મુંબઈમાં,

તમે આંખોમાં શિશુને કેવી રીતે સાચવી શક્યા?

* * *

મુંબઈનો ભીંડીબજાર ઇલાકો જેટલો પેચીદો છે એટલો જ પચરંગો છે. ત્યાં કવિતા અને ક્રાઇમ સાથે સાથે ચાલે છે. મરીઝનું એ ઠેકાણું હતું. અમદાવાદમાં રહેતા જિજ્ઞોશ મેવાણી નામના યુવાન સાહિત્યપ્રેમી અને કર્મશીલે મરીઝ પર રિસર્ચ કર્યું છે. જિજ્ઞેશ નોંધે છે કે ભીંડીબજારની એક ગલીમાં હિન્દુસ્તાનના મહાન વાર્તાકાર સઆદત હસન મન્ટોની ઓરડી હોય તો બીજી કોઈ ખોલીમાં માફિયા કરીમલાલા અને દાઉદ ઇબ્રાહિમની ખોલી. કૈફી આઝમી જેવા શાયર ‘કેફે અશરફી’માં બેઠક જમાવતા તો ડો કરીમલાલા પણ ત્યાં જ બેસતા. મુંબઈની ભીંડીબજાર અને મોહમ્મદ અલી રોડ પર મરીઝના શેર સાંભળવા લોકો ટોળે વળતા હતા. મહોલ્લામાંથી તે પસાર થતાં હોય ત્યારે તેમને રોકીને શેર સંભળાવવાની ગુઝારીશ કરનારા અનેક લોકો હતા. ચાની કેન્ટિનમાં તો ટેબલ પર મરીઝનો મુશાયરો જ જામતો હતો. એ રીતે મરીઝસાહેબ લાઇવ મહેફિલના માણસ હતા. ગલી અને ટેબલ મહેફિલો મરીઝથી રોશન થતી હતી. મરીઝના પરિચિત હોય એવા કેટલાક શાયરો, લેખકો અને મિત્રોને જિજ્ઞેશ રૂબરૂ મળ્યો છે. તેમની પાસેથી મરીઝ વિશેના રોચક અને અજાણ્યા પ્રસંગો તેણે નોંધ્યા છે. એમાંના કેટલાક પ્રસંગો જોઈએ.

આપણા જાણીતા કવિ સ્વ. હરીન્દ્ર દવે મરીઝના નજીકના દોસ્ત હતા. તેમણે નોંધ્યું હતું કે એક રિક્સા સાથે અકસ્માત થયા બાદ મુંબઈની હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા ત્યારે ડોક્ટર મહેતાએ ઓપરેશન અગાઉ હૂંફ આપતાં કહ્યું કે, “ચિંતા કરતા નહીં, તમે તો ખૂબ લાંબું જીવવાના છો.” ત્યારે મરીઝે તાબડતોબ સ્ફુરેલો શેર કહ્યો કે,

ન માંગ એની પાસે ગજાથી વધુ જીવન,

એક પળ એ એવી દેશે વિતાવી નહીં શકે.

વાતવાતમાં મરીઝે કેવી મહાન વાત કહી દીધી. કપરા સંજોગોમાં પણ જીવન પ્રત્યેની તેમની નિર્લેપતા અકબંધ રહેતી હતી. મરીઝની વિચારવાની પેટર્ન પણ શાયરાના હતી. તેમણે કેટલાંક ચુનંદા શેર એ રીતે વાતવાતમાં લખી નાખ્યા છે કે તેમને કદાચ સપનાં પણ આવતાં હશે તો શાયરીની ઢબે જ રદિફ કાફિયા સાથે આવતાં હશે.

દાવો અલગ છે પ્રેમનો દુનિયાની રીતથી,

એ ચૂપ રહે છે જેનો અધિકાર હોય છે.

નવસારીના શાયર રાઝ નવસારવીનો એક પ્રસંગ જોઈએ. જુવાનીનાં કેટલાંક વર્ષ રાઝ નવસારવીએ મુંબઈમાં ગાળ્યાં હતાં. શાયર નૂરી સાથે તેઓ ઘણી વાર મરીઝને મળ્યા હતા. ૧૯૬૦ના દાયકાની વાત છે. રાઝ નવસારવી નોંધે છે, “ભીંડીબજારની ઝમઝમ રેસ્ટોરાંમાં અમારી બેઠક રહેતી હતી. મરીઝસાહેબ સફેદ પેન્ટ-શર્ટમાં આવે. ચાલ સહેજ લથડાતી હોય. ક્યાંકથી થોડું ઠપકારીને આવ્યા હોય. અમારી બેઠકની મહેફિલ શરૂ થાય. શરાબ અને શાયરી બંને સાથે ચાલે. નૂરીસાહેબ કાયમ મરીઝને સાંભળવાનો આગ્રહ રાખતા. મરીઝ જે શેર સંભળાવે તે ટપકાવી પણ લેતા. મરીઝ જે રદિફ કાફિયા પર ગઝલ લખે એના પર જ તેઓ શેર લખતા. જેમ કે, મરીઝનો એક શેર છે,

હું ખુદ અગર પીઉં તો ભયંકર ગુનો બને,

આ દુનિયાના લોક રોજ મને ઝેર પાય છે.

એમાં સહેજ ફેરફાર કરી નૂરીસાહેબ લખે છે,

બસ એ નવાઈ છે કે મરણ આવતું નથી,

દુનિયાના લોક રોજ મને ઝેર પાય છે.

મરીઝનો એક શેર છે,

રાતોના જાગરણનું ગજું ક્યાં હવે ‘મરીઝ’,

દિવસના વખતે પણ ઊંઘી જવાય છે.

નૂરીએ કોપી કરી

‘નૂરી’ એ ગાઢ ઊંઘના દિવસ વહી ગયા,

અડધી જ રાતથી હવે જાગી જવાય છે.

મરીઝે પછી નૂરી પર જ વ્યંગ કરતો શેર લખ્યો કે,

કર મારા હૃદયના ઊભરા એકઠા તું હરીફ,

દરિયાનું ફીણ પણ અહીં દરિયો ગણાય છે.

નૂરીસાહેબને આ શેરથી ખૂબ લાગી આવ્યું હતું. એ જોઈને મરીઝે કહ્યું કે હું તો મજાક કરું છું, ખોટું ન લગાડો. નૂરીસાહેબે કહ્યું કે, “જો મરીઝ દરિયો હોય તો ફીણ થવામાં મને સહેજે ય વાંધો નથી.”

કોઈનું દિલ દુભાય એ મરીઝસાહેબને જરા ય ન પોસાય. કોઈ પોતાનો ઉપયોગ કરી જતું હોય અને મરીઝ એ જાણતા હોય એ છતાં ય તેમના પ્રત્યે મરીઝને અંશમાત્ર પણ દંશ નહીં. તેઓ બધાને એકસરખી નજરે જ નિહાળતા હતા. તેમનો શેર છેને,

કુતૂહલતા અને આનંદની દ્રષ્ટિ રાખ દુનિયા પર

 પડે છે જેમ બાળકની નજર કોઈ તમાશા પર …

* * *

સિદ્ધપુરમાં રહેતા વયોવૃદ્ધ દાઉદભાઈ રાવત પાસેથી એક પ્રસંગ મળે છે. સિદ્ધપુરમાં જવાહર સિદ્ધપુરીને ત્યાં મુશાયરો યોજાયો હતો. જવાહરભાઈના ઘરમાં દરિયાની એક તસવીર હતી. મરીઝ એ તસવીર જોતા રહ્યા. પછી કહ્યું કે આ તસવીર જોઈને મને એક શેર સૂઝ્યો છે. એ શેર એટલે …

કહો દુશ્મનને દરિયાની જેમ હું પાછો જરૂર આવીશ,

એ મારી ઓટ જોઈ કિનારે ઘર બનાવે છે.

બીજા દિવસે બધા ઘરની બહાર જતા હતા ત્યારે ઘરના દાદરેથી ઊતરતા હતા એ વખતે કોઈની નનામી જઈ રહી હતી. ગણ્યાગાંઠયા ડાઘુઓ નનામી લઈ જતા હતા. એ જોઈને મરીઝે તરત ખિસ્સામાંથી ચબરખી કાઢીને ઓરડામાં જઈને શેર ટપકાવ્યો …

આ દુનિયાના લોક, આ દુનિયાની રીત,

કદી સાચા માણસને ફાવે નહીં,

જીવો તો કરે દાટવાની જ વાત,

મરો તો દફન કરવા આવે નહીં.

* * *

મરીઝને કદાચ બે ટંકનાં ભોજન વગર ચાલી જાત, પણ મદિરા વગર મરીઝની કલ્પના કરવી નામુમકિન છે. મરીઝે ક્યારે ય પોતાનાં દુઃખો દોસ્તોને પણ દેખાડયાં નથી. તેમના દોસ્તો કવિ હરીન્દ્ર દવે કે શાયર કાબિલ ડેડાણવી પાસે એકાદ બે પ્રસંગ માંડ મળે છે, જેમાં તેમણે પોતાની આપવીતી કહી હોય. કાબિલે એક જગ્યાએ કહ્યું છે કે “મરીઝને ચાહકો ફરતે વીંટળાઈને શેરોશાયરી કરતો અને વાહવાહી મેળવતો જોઈને એમ જ લાગે કે આના જેવો સુખી જીવ કોઈ હશે જ નહીં. પણ તેમને ક્યાંથી ખબર હોય કે રાત્રે બચ્ચાં ભૂખ્યાં ના સૂઈ જાય એટલા માટે આ માણસ બે રૂપિયામાં કોઈને ગઝલ વેચીને આવ્યો હશે. વર્ષોનાં વર્ષો સુધી અમે મરીઝને કપડાંની નવી જોડમાં જોયો નહીં હોય. આ છતાં પણ તેણે ક્યારે ય તકલીફોનાં રોદણાં રોતો જોયો નથી.”

મરીઝે પોતાનું દર્દ પોતાની ગઝલોમાં ઠાલવ્યું અને મદિરામાં ઓગાળ્યું છે. તમામ સંજોગો વચ્ચે મરીઝ ખુમારીપૂર્વક ઊભા રહ્યા છે. તેઓ લાચાર જણાયા નથી. સહાનુભૂતિ મેળવવાનો વિચાર તેમને આવી શકે એવું તેમના વિશે કલ્પવું એ તેમના અપમાનસમું છે. બેસુમાર પડેલા સંજોગોને મરીઝે એ રીતે સાચવી લીધા જાણે ગણકાર્યા જ ન હોય. એક પ્રસંગ જુઓ. સફેદ પેન્ટ-શર્ટ મરીઝનો કાયમી પોશાક હતો. મુશાયરામાં પણ તેઓ એ પહેરીને જ આવતા હતા. શાયર અસીમ રાંદેરીએ તેમને એક શેરવાની લઈ આપી હતી. પૈસાની તાણને કારણે થોડા દિવસમાં એ શેરવાની તેમણે એક મારવાડીને વેચી દીધી હતી. કાબિલ ડેડાણવીએ એક મુશાયરામાં તેમને પૂછયું કે, “પેલી શેરવાની ક્યાં ગઈ?” તો કહે કે, “એ તો મારવાડીને ત્યાં ગીરવે મૂકવી પડી હતી. હવે પાછી લેવા કોણ જાય?” કાબિલ ડેડવાણીએ પૂછયું, “કેમ?” તો કહે કે, “એક વાર દીધું એટલે દીધું. આપણે એના જેવા મારવાડી થોડા છીએ.” વેદનાને પણ તેઓ એવી રમૂજી રીતે રજૂ કરતા કે દુઃખ થાય એવા પ્રસંગોમાં પણ સામેવાળો હસી પડે. તેમણે શેર પણ એવા જ રચ્યા છે. એક શાયરની એ તાકાત હોય છે કે એ રુદનને પણ રમૂજના વાઘા પહેરાવી શકે છે. જાણીતા કવિ સિતાંશુ યશશ્ચંદ્રે મરીઝ વિશે કહ્યું છે કે, “કરુણ હાસ્ય એટલે કે વેદના વિલક્ષણ વિનોદ મરીઝની રચનાઓની વિશેષતા રહ્યો છે.”

આવીને આંગળીમાં ટકોરા રહી ગયા,

સંકોચ આટલો ન કોઈ બંધ દ્રા દે.

સિકંદરો અને હિટલરો યુદ્ધો તો જીતી શકે છે, પણ દુઃખોને જીતી નથી શકતા. મરીઝ જેવા શાયરોની એ શાનદારિયત છે કે એને દુઃખની તમા પણ નથી હોતી. દુઃખને માણસ ગણકારે જ નહીં એ ફિતરત તેને ફકીરી અને ઓલિયા કક્ષાએ મૂકે છે. મરીઝે કોઈ લોબાનોની ધૂણી નહોતી જલાવી. દેખીતા કોઈ અર્થમાં તે ધાર્મિક નહોતો, પણ તેના પરિચયમાં આવનાર દરેક વ્યક્તિ કહેતી કે આ માણસ ખુદાઈ નૂર લઈને જન્મ્યો હતો.

હું ‘મરીઝ’નો મોટો ફેન છું : પંકજ ઉધાસ

ગુજરાતના જાણીતા ગઝલગાયક મનહર ઉધાસે ગાયેલી મરીઝની કેટલીક રચનાઓ પોપ્યુલર થઈ છે. તેમના નાના ભાઈ પંકજ ઉધાસે ૮૦ના દાયકાના એન્ડમાં ‘રજૂઆત’ નામનું ગુજરાતી ગઝલ આલબમ આપ્યું હતું. જેમાં મરીઝની નઝમ ગાઈ હતી.

પંકજ ઉધાસ ટીનેજર હતા ત્યારે મરીઝના સંપર્કમાં આવ્યા હતા. મરીઝ વિશેની પોતાની કેફિયત જણાવતાં તેઓ કહે છે કે, “સોળેક વર્ષની ઉંમરે હું મુંબઈના બિરલા સભાગૃહમાં પહેલી વખત મરીઝને મળ્યો હતો. પરિચય મારા મિત્ર અને જાણીતા ગુજરાતી ગઝલકાર સ્વ. કૈલાસ પંડિતે કરાવ્યો હતો. એ વખતે મારા મોટા ભાઈ મનહર ઉધાસ પણ સાથે હતા. ત્યાં મુશાયરો યોજાયો હતો જેમાં મેં તેમને સાંભળ્યા હતા. મરીઝસાહેબ વોરા હતા એટલે ગઝલપઠનમાં તેમની એક વોરાસાઈ છાંટ હતી, જે સરસ હતી. પઠન વખતે તેમનાં ચશ્માં વારંવાર ઊતરી જતાં હતાં અને તે નાક પરથી ચશ્માં ચઢાવ્યા કરતા હતા. મરીઝનું મેં જોયેલું એ પહેલું ચિત્ર મને આટલાં વર્ષે પણ તંતોતંત યાદ છે. મુશાયરા પછી તેમણે કૈલાસ પંડિતને કહ્યું કે, “જો દોસ્ત, મેં એક નવો શેર લખ્યો છે, સાંભળ.” પછી તેમણે ખિસ્સામાંથી બસની એક ટિકિટ કાઢી અને એની પાછળ લખેલો એ શેર સંભળાવ્યો. તેમણે જે રીતે બસની ટિકિટ કાઢી અને શેર સંભળાવ્યો એ દૃશ્ય મને કુતૂહલભર્યું લાગ્યું અને ખૂબ ગમ્યું. એ પછી વિવિધ બેઠક અને મુશાયરામાં પણ મેં તેમને ખૂબ માણ્યા હતા. દરમ્યાન પુરુષોત્તમ ઉપાધ્યાય તેમ જ કેટલાક કવિમિત્રોએ મરીઝનો સન્માન સમારંભ મુંબઈમાં યોજ્યો હતો. એમાં મેં મરીઝની એક ગઝલ ઠુમરીના અંદાજમાં બહેલાવીને રજૂ કરી હતી. ગુજરાતી સુગમ સંગીતમાં ગઝલ ઠુમરી શૈલીમાં એ વખતે નહોતી ગવાતી. મને આનંદ છે કે મેં મરીઝની ગઝલ એ રીતે રજૂ કરી.

મરીઝને ગુજરાતના ગાલિબ કહેવામાં આવે છે એ વિશે પંકજ ઉધાસ કહે છે કે, “હું માનું છું કે મરીઝસાહેબ મિર્ઝા ગાલિબથી એક તાંતણો ઓછા ઊતરે એવા શાયર નહોતા. મરીઝના કેટલાક શેરમાં વિઝ્યુલાઇઝેશનનું એટલું ઊંડાણ છે કે ગાલિબસાહેબના શેરોમાં પણ એ નથી જોવા મળતું.

તેમના શેરોમાં સાહજિકતા છે, પ્રયાસ નથી. મેં ‘રજૂઆત’ નામનું ગુજરાતી આલબમ ૧૯૮૮-૮૯માં રજૂ કર્યું હતું, જેમાં મેં મરીઝની નઝમ રેકોર્ડ કરી હતી.

ભવ્ય એક કલ્પનાસૃષ્ટિને ઉલેચી નાખી,

આજ મેં લક્ષ્મીની તસવીરને વેચી નાખી.

માણસની લાચારી કઈ હદની હોય કે એ લક્ષ્મીની તસવીરને વેચી નાખે. એ નઝમમાં વેદનાની સાથે વ્યંગ છે. હું માનું છું કે એવી કલ્પના મરીઝ જ કરી શકે!

(સૌજન્ય: ઓપિનિયન 19-2-15)

 

 

 

Share this:

Shut Up Ya Kunal – Episode 11 : Javed Akhtar & Yogendra Yadav

 

Share this:

NDTV और हमारी पत्रकारिता भीड़ से अलग खड़ी है : रवीश कुमार

Share this:

Urdu(valentine day Mushayra pt.3)…….Dr.TasleemElahi Zulfi

 

 

Share this:

સમજયો નહીં……અશોક જાની’આનંદ’

(Coutesy: Facebook Ashok Jani’Anand’)

સલામ થઈ જાશે—–સાહિલ

 

.

વ્યર્થ સઘળી સલામ થઈ જાશે,

કાયદો તોડ – કામ થઈ જાશે.

.

ધર્મના નામ પર ધુતારાનાં

ધર્મસ્થાનો મુકામ થઈ જાશે.

.

લોકસેવાના કોઈ પણ મુદ્દે,

મોરચા કાઢ – નામ થઈ જાશે.

.

લોકશાહીમાં લોકના નામે

લોકશાહી લિલામ થઈ જાશે.

.

સત્ય કહેવાની ભૂલ ના કરશો.

જીવવું પણ હરામ થઈ જાશે.

.

હોય તે ઓળખાણ વર્દીની

તો બધો ઇન્તેઝામ થઈ જશે.

.

શું ખબર લોકશાહીમાં લોકો

સેવકોના ગુલામ થઈ જશે.

(સૌજન્ય:નિરીક્ષક  1 ફેબ્રુઆરી 2019)

તારા હૈયામાં જગા મળશે…….મરીઝ

.

સાચી છે મોહબ્બત તો એક એવી કલા મળશે,

મળવાના વિચારોમાં મળવાની મઝા મળશે.

.

દુનિયાના દુ:ખો તારો આઘાત ભુલાવે છે,

નહોતી ખબર અમને આ રીતે દવા મળશે.

.

ભૂતકાળની મહેફિલમાં ચાલોને જરા જઈએ,

જો આપ હશો સાથે  ફરવામાં મઝા મળશે.

.

તે બાદ ખટક દિલમાં રહેશે ન ગુન્હાઓની,

જ્યારે તુ સજા કરશે,ત્યારે ક્ષમામળશે.

.

રહેવાને દીધી સૃષ્ટિ સંતોષ નથી એનો,

અમ્ને તો હતું તારા હૈયામાં જગા મળશે.

.

નક્કી અને નિશ્ચિત છે રસ્તાનો કોઈ છેડો,

ગમા ન કર’મરીઝ’એનો જેઓ કે ગયા મળશે.

(સૌજન્ય: દર્દ પૃ.94)

બળીને પથ્થરો જો થાય છે સુરમો નયન માટે.——-શયદા

દયા મંથન કરી મેં વાત કાઢી છે મનન માટે;

મળી છે દૃષ્ટિ જોવા કાજ, ને આંખો રૂદન માટે.

.

ધરા પર અશ્રુ વરસાવી કરે છે નાશ કાં એનો?

અનોખા તારલા છે એ, તું રહેવા દે ગગન માટે.

.

યુગે યુગેથી સકળ આ વિશ્વ એનું એ જ નીરખું છું,

હવે કોઇ નવી દૃષ્ટિ મને આપો નયન માટે.

.

સુધારા કે કુધારા ધોઇ નાખ્યા અશ્રુધારાએ,

ઊભો થા જીવ, આગળ સાફ રસ્તો છે જીવન માટે.

.

હૃદય મારા બળેલા, એટલું પણ ના થયું તુજથી?

બળીને પથ્થરો જો થાય છે સુરમો નયન માટે.

.

તમે જે ચાહ્ય તે લઇ જાવ, મારી ના નથી કાંઇ,

તમારી યાદ રહેવા દો ફકત મારા જીવન માટે.

.

દયા મેં દેવની માગી , તો ઉત્તર એ મળ્યો ત્યાંથી –

ધરાવાળા ધરા માટે, ગગનવાળા ગગન માટે.

.

મને પૂછો, મને પૂછો – ફૂલો કાં થઇ ગયા કાંટા?

બગીચામાં તમે આવી ઊ.ભાં છો, ગુલબદન, માટે.

.

વિચારી વાંચનારા વાંચશે, ને સાફ કહેશે કે,

ગઝલ ‘શયદા’ ની સાદી સાવ છે, પણ છે મનન માટે.

.

(સૌજન્ય: શયદાનો ગઝલ ગુલઝાર પૃ.24)

કવિતા અને કવિ—- શકીલ કાદરી

:::::::::::::::::::::::

 તારે નથી આંખો, કાન કે નાક

 ત્વચા પણ થઈ ગઈ છે

 સાવ બરડ

 ગાંધીજીના ત્રણ વાંદરાની શું

 થઈ ગઈ છે અસર?

છતાં….

ગનીમની જેમ

 ખંડણી ઉઘરાવતાં પત્રકારો

 તારા હાથે જ સર કરાવે છે

 અનેક કિલ્લાં!

કવિને બિલ્લાં અપાવવાની ઝંખનામાં….

કવિતા!

તું ન કરી શકે ક્રાંતિ

 કારણ….

તારે નથી આંખો

 તારે નથી કાન

 કે નથી નાક.

તું જોઈ જ ક્યાંથી શકે?

લોહિયાળ સંઘર્ષ

 તું સાંભળી જ ક્યાંથી શકે?

ધાંય… ધાંય… ધાંય…ના અવાજો વચ્ચે ગૂંજતાં

“ઈન્કિલાબ ઝિંદાબાદ”ના નારાઓ

 તું ક્યાંથી સૂંઘી શકે?

રેબઝેબ ક્રાંતિવીરોના પરસેવાની સુગંધ

 પોતાની કવિતાનું વળગણ ધરાવતા

 હે કવિ!

રહેવા દે

 તારી કવિતાની જેમ

 તારે નથી આંખો…

નથી નાક

 કે નથી

 કાન!

કોઈક એવોર્ડ મેળવી કે

 છાપામાં કવિતા છંપાવી

 સંતોષ માન.

(દિલ્લીમાં ખંડણી માંગતાં પકડાયેલ ત્રણ પત્રકારોના આજે સમાચાર જોઈને સ્ફૂરેલું કાવ્ય… કોઈ કવિએ બંધ બેસતી પાઘડી પહેરવી નહીં.)

30 jan.2019

(Courtesy: Facebook Janab Shakeel Kadri)

સ્વાસોમાં અલ્લાહઅલ્લાહ—-મુસાફિર પાલનપુરી

(સૌજન્ય:ગુજરાત ટુડે 26 જન્યુ.19)

 

 

(સૌજન્ય: નિરીક્ષક 16જાન્યુ.19)

ફહમીદા રિયાઝ…..ભરત મહેતા

(Courtesy:Vohra Samachar Dece.2018)

શબ્દની આરપાર જીવ્યો છું……અમૃત ઘાયલ

(Courtesy:Week end Mumbai samacha 5 Jan.19)

સિર્ફ તીતલીકા એક પર નિકલા..બશીર બદ્ર——-એસ.એસ.રાહી

(સૌજન્ય: ગુજરાત ટુડે 14 જાન્યુ.2019)

ઉર્દૂ ભાષાનાં બે અઝીમ શાયરો..કૈફી આઝમી, અહમદ ફરાઝ

કેફ્મા બેહદ શરાબી થૈ –મુહમ્મદઅલી વફા

.
સુરજની આંખડી વહેલી સવારે સહેજ રાતી થૈ.
લતા શયામલ તણી અંધકારની કેવી લપાતી થૈ.

કર્યો’તો પ્રયાસ કાંટાએ કે એને છુપાવી લઊં,
મહેક પુષ્પોતણી પોતેજ ત્યાં વિસ્વાસ ઘાતી થૈ.

.
થયા નિષ્ફળ જયારે પ્રેમમા ફરહાદ ને કૈસો,
ગઝલ પત્થર અને રેતો ઉપરત્યારે લખાતી થૈ.

.
ખુદીની શાન જયાં ખુદથી ભળીગૈ યાદમા એની,
ઉઘાડી આંખથી એમજ બધી રાતો કપાતી થૈ.

.
અમે એ શોધવા નીકળી પડ્યા જંગલ અને રણમા,
અમારા સ્વાસમા આવી ને એ પોતે છુપાતી થૈ.

.
વફા.એના ચમનમા જઈ જરા સુંઘી લીધા પૂષ્પો,
અમારી આંખડી એ કેફ્મા બેહદ શરાબી થૈ.

.

મંટોની નજરે ‘મંટો’……સઆદત હસન મંટો—-અનુવાદ : શકીલ કાદરી

મંટો વિશે આજ સુધી ઘણું લખાઈ અને કહેવાઈ ચુક્યું છે. પરંતું સમર્થનમાં ઓછું અને વિરોધમાં વધું… એ લખાણો જો દૃષ્ટિ સમક્ષ રાખવામાં આવે તો કોઈપણ બુદ્ધિશાળી મંટો વિશે સાચું મંતવ્ય સ્થાપિત જ ન કરી શકે. હું આ લેખ લખવા બેઠો છું અને મને સમજાઈ રહ્યું છે કે મંટો વિશે પોતાના વિચાર વ્યકત કરવા એ કેવું મુશ્કેલી ભર્યું કામ છે, પણ એક દૃષ્ટિએ સરળ પણ છે, એ કારણે કે મંટોની નિકટતાનો લાભ મને મળતો રહ્યો છે. અને જો સાચું પૂછો તો મંટોનો હું (એની સાથે જ જન્મેલો) ‘પડછાયો’ છું.

અત્યાર સુધી એ વ્યકિત માટે જે કાંઈ લખાયું છે એ બાબતે મને કોઈ વાંધો નથી. પણ એટલું તો હું સમજું જ છું કે એ લેખોમાં જે કાંઈ પ્રસ્તુત કરાયું છે તે વાસ્તવિકતાથી ખૂબ છેટું છે. કેટલાંક એને શૈતાન કહે છે. કેટલાંક ટાલિયો ફરિશ્તો… જરાક થંભી જાવ… જોઈ તો લઉં એ અક્કરમી અહીં ક્યાંક સાંભળી તો નથી રહ્યોને? ના… ના…બધું બરાબર છે. મને યાદ આવી ગયું… આ સમયે તો શરાબ ઢીંચતો હોય છે. એને સાંજુકના છ વાગ્યા પછી કડવું શરબત પીવાની ટેવ છે.

અમે સાથે જ જન્મ્યા છીએ અને હું માનું છું કે મરીશુ પણ સાથે. પણ…. એવું ય બને કે સઆદત હસન મરી જાય અને મંટો…. મરે જ નહીં! આ શક્યતા મને હંમેશા ખૂબ દુ:ખી કરે છે, તે એટલાં માટે કે મેં એની સાથે દોસ્તી નભાવવામાં કોઈ કસર બાકી નથી રાખી. જો એ જીવતો રહે અને હું મરી જાઉં તો એવું લાગશે કે ઈંડાંનું કોચલું તો સલામત છે પણ એની અંદરની સફેદાઈ અને ગર્ભની પીળાશ અદૃશ્ય થઈ ગઈ. હું લાંબી પ્રસ્તાવના બાંધવા ઈચ્છતો નથી તમને હવે સ્પષ્ટ કહી દઉં છું કે મંટો જેવો વન ટુ માણસ છે મેં મારા જીવનમાં ક્યારેય જોયો નથી. એને જો ભેગો રાખવામાં આવે તો ત્રણ બની જાય. ચતુર્મુખીની બાબતે એની પાસે વિશેષ માહિતી નથી પણ હું જાણું છું કે એની ત્રિમૂર્તિ બની નથી…આ પ્રતીકો એવાં છે જે ફક્ત પ્રતિભાશાળી શ્રોતાને જ સમજાય. આમ, તો મંટોને હું એ જન્મ્યો એ ક્ષણેથી જ ઓળખું છું. અમે બંને ભેગાં એક જ સમયે ૧૧ મે ઈ.સ. ૧૯૧૨ માં જન્મ્યાં. પણ એણે સતત એવો પ્રયાસ કર્યો કે પોતાને કાચબો બનાવીને રાખે…. જે એક વખત પોતાનું માથું અને ડોક અંદર સંતાડી લે તો તમે શોધવાના લાખ પ્રયત્નો કરો પણ એને શોધી જ ન શકો. પરંતું હું ય એની સાથે જ તો જન્મ્યો છું. મેં એની દરેક હિલચાલને ઓળખી લીધી છે.

લો હવે તમને હું બતાવી રહ્યો છું કે જાતિનો વૈશાખનંદન એવો એ વાર્તાકાર કઈ રીતે બની ગયો ? વિવેચકો ખૂબ લાંબાલચક લેખો લખે છે. પોતાની સર્વજ્ઞતાનું પ્રમાણ આપે છે. શોપનહાર, ફ્રોઈડ, હૅગલ, નિત્શે, માર્કસના સંદર્ભો આપે છે પરંતું વાસ્તવિકતાથી છેટાં રહે છે. મંટોની વાર્તાકળા પરસ્પર વિરોધી એવા બે તત્વોનું કારણ છે. એના પિતા…, ખુદા એમને માફ કરે…, અત્યંત નિષ્ઠૂર હતાં, અને એની મા અત્યંત કોમળહ્રદયી. આ બે પડ વચ્ચે દળાઈને કેવા સ્વરૂપે ઘઉંનો દાણો બહાર આવ્યો હશે એની કલ્પના તમે કરી શકો છો.

હવે હું એના શાળાજીવનનું દર્શન કરાવું. ખૂબ કુશાગ્રબુદ્ધિ ધરાવતો અને અને અત્યંત તોફાની છોકરો હતો એ. એની ઊંચાઈ એ સમયે વધુમાં વધુ સાડા ત્રણ ફૂટ હશે. એના પિતાનું એ છેલ્લું સંતાન. મા-બાપનો પ્રેમ તો એને પ્રાપ્ત હતો પણ એના ત્રણ મોટા ભાઈ જે વયમાં એનાથી ખૂબ મોટાં હતા અને વિલાયતમાં ભણતાં હતાં એમને મળવાનો એને ક્યારેય અવસર જ નહતો મળ્યો….કારણ એ જ કે તેઓ અપર માના દીકરા હતાં. એ ઈચ્છતો કે તેઓ એને મળે… એની સાથે મોટાભાઈઓ જેવો વ્યવહાર કરે… આ વર્તન એને એવા સમયે અનુભવવા મળ્યું જ્યારે સાહિત્યવિશ્વે તેનો બહુ મોટા ગજાના વાર્તાકાર તરીકે સ્વીકાર કરી લીધો હતો…. ખેર…. હવે એની વાર્તાકળા વિશે સાંભળો…. એ એક નંબરનું ‘ફ્રોડ’ છે. પહેલી વાર્તા એણે ‘તમાશા’ શીર્ષકથી લખી. જે ‘જલિયાનવાલા બાગ’ના રક્તરંજિત બનાવ સંદર્ભે હતી. એ એણે પોતાના નામે પ્રકાશિત નહોતી કરી. આજ કારણ છે કે એ પોલીસના સંકજાથી બચી ગયો. એ પછી એના ચંચળ સ્વભાવમાં એક લહેરખીએ જન્મ લીધો કે એ વધુ અભ્યાસ કરે. અહીં એનું વર્ણન રસિકતાથી રિક્ત નહીં બને… કારણ એણે એન્ટ્રન્સની પરીક્ષા બે વખત નપાસ થઈ પાસ કરી…એ પણ થર્ડ ક્લાસમાં…. તમને એ જાણીને આશ્ચર્ય થશે કે એ ઉર્દૂના પેપરમાં નપાસ થયો હતો. હવે લોકો કહે છે કે એ ઉર્દૂનો મહાન સાહિત્યકાર છે અને એ સાંભળીને હું અટ્ટહાસ્ય વેરું છું….કારણ ઉર્દૂ હજીયે એને ક્યાં આવડે છે? એ શબ્દોની પાછળ એ રીતે દોડે છે જાણે જાળ લઈને શિકારી પંતગિયાઓની પાછળ ! એ એની જાળમાં સપડાતા નથી. આજ કારણ છે કે એના સર્જનમાં રૂપાળાં શબ્દોની ખોટ છે. એ લઠ્ઠ માણસ છે પણ જેટલી લાઠીઓ એની ગર્દન પર પડી છે એણે સહર્ષ સહન કરી છે. એની દંડાબાજી એક સામાન્ય મુહાવરા પ્રમાણે જાટ લોકોની દંડાબાજી નથી એ બિન્નૌટ અને પટ્ટાબાજી છે. એ એક એવો માણસ છે જે સરળ અને સીધા માર્ગે નથી ચાલતો પણ સાંકળા રસ્તાઓ પર ચાલે છે…. લોકો એમ સમજે છે કે હવે પડશે… પણ એ અક્કરમી ક્યારેય પડ્યો જ નથી…. કદાચ પડી જાય, ઊંધા મોંઢે…. કે પાછો ઊભો જ ના થઈ શકે…. પરંતુ હું જાણું છું કે મૃત્યુ વેળા એ લોકોને કહેશે કે હું એટલા માટે પડ્યો હતો કે પડી જવાની હતાશાનો અંત આવે.

હું આ પહેલાં કહી ચુક્યો છું કે મંટો અવ્વલ દરજ્જાનું ફ્રોડ છે. એનું વધુ એક પ્રમાણ એ છે કે એ મોટાભાગે કહ્યા કરે છે કે એ વાર્તા વિશે વિચારતો નથી વાર્તા સ્વયં એનું સ્મરણ કરે છે. આ પણ એક ફ્રોડ જ છે. જો કે હું વાકેફ છું કે જ્યારે એને વાર્તા લખવાની હોય છે ત્યારે એની એ જ દશા હોય છે જેવી ઈંડું મૂકતી વખતે એક મરઘીની. પણ એ ઈંડું સંતાઈને નથી મૂકતો. બધાં જોઈ શકે એ રીતે આપે છે. એના મિત્રો બેઠાં હોય છે… એની ત્રણ બાળકીઓ ધમાલ મચાવી રહી હોય છે….. અને…. એ પોતાની ખુરશી પર ઊભડક બેઠો બેઠો ઈંડાં મૂક્યા જ કરે છે. એની પત્ની એનાથી ત્રસ્ત છે. એ એને મોટા ભાગે કહેતી જ રહે છે કે તમે વાર્તાઓ લખવાનું બંધ કરી કોઈક દુકાન ખોલી નાંખો… પણ મંટોના મગજમાં જે દુકાન ખુલ્લી છે એમાં ધૂળધોયાની દુકાનના સામાનથી અનેક ગણો વધુ સામાન ભર્યો છે. એટલે એ વિચારે છે કે હું કોઈક સ્ટોર ખોલી નાંખું તો એવું ના થાય કે એ એ સ્ટોર કૉલ્ડસ્ટોરેજ એટલે કે શીતઘર બની જાય….જ્યાં તેના સઘળાં વિચાર અને ચિંતન ઠિગરાઈ જાય. હું આ લેખ લખી રહ્યો છું અને મને એ ભય પજવી રહ્યો છે કે મંટો ક્યાંક મારાથી નારાજ થઈ જશે. એની કોઈ પણ બાબત હું સહન કરી લઉં પણ એના રિસામણાં સહન થતાં નથી. એ રિસાય તે સ્થિતિમાં એ શૈતાન બની જાય છે. પણ…. થોડીક જ ક્ષણો માટે. અને એ થોડીક ક્ષણો એટલે અલ્લાહની પનાહ!

વાર્તા લખવામાં એ નખરાં જરૂર કરે છે… પણ હું બધું જાણું છું…. કારણ..?.. હું એની સાથે જ જન્મેલો એનો પડછાયો-એનો હમઝાદ છું. એ ફ્રોડ કરી રહ્યો છે. એણે એક વેળા લખ્યું હતું. કે એના ખિસ્સામાં ઢગલેઢગલાં વાર્તાઓ પડી હોય છે. વાસ્તવમાં એથી ઉલટું છે. જ્યારે એને વાર્તા લખવી હોય ત્યારે એ રાત્રે વિચાર કરશે… એને કાંઈ સમજાશે જ નહીં….સવારે પાંચ વાગે જાગી જશે અને છાપામાંથી કોઈક વાર્તાનો રસ ચૂસવાનો વિચાર કરશે…. પણ એમાં સફળ નહીં થાય. પછી એ બાથરૂમમાં જશે, ત્યાં પોતાના ભમી ગયેલા માથાને શાંત કરવાનો પ્રયાસ કરશે કે જેથી એ વિચાર કરવા યોગ્ય બની શકે. છતાં સફળતા મળશે નહીં. એટલે અકળાઈને પોતાની પત્ની સાથે નક્કામો જ ઝગડો શરૂ કરશે…. તો પણ સફળ નહીં થાય એટલે પાન લેવા ઘરની બહાર ચાલ્યો જશે…! પાન એના ટેબલ પર પડ્યું હશે છતાં વાર્તાનો વિષય તો એના મગજને સૂઝશે જ નહીં. અંતે….વેર વાળવાની વૃત્તિથી એ પેન અથવા પેન્સિલ હાથમાં લઈ….. ૭૯૬ લખી જે પહેલો ફકરો એના મનમાં સ્ફૂરશે એનાથી વાર્તાનો આરંભ કરી દેશે…. બાબુ ગોપીનાથ, ટોબા ટેકસિંહ, હતક, મમી, મવઝ્ઝિલ આ બધી વાર્તાઓનું સર્જન એણે આવી ફ્રોડપદ્ધતિથી જ કર્યું છે.

આશ્ચર્યની વાત એ છે કે લોકો એને મહાનાસ્તિક અને અસભ્ય માણસ સમજે છે અને મારી માન્યતા પણ એ જ છે કે એનો સમાવેશ કૈંક અંશે એ જ શ્રેણીમાં થાય છે. એટલા માટે કે ખૂબ ઊંડા વિષયોને એ ઘણી વખત કલમની અણીએ ઊંચકી એવા શબ્દો પોતાના સર્જનમાં વણી લે છે કે જેની સામે વિરોધની શક્યતાઓ પણ હોઈ શકે છે. પરંતું હું જાણું છું કે જ્યારે પણ એણે કાંઈક લખવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે…. સૌથી પહેલાં કાગળના કપાળે ૭૮૬ જરૂર લખ્યું. જેનો અર્થ છે બિસ્મિલ્લાહ… અલ્લાહના નામથી પ્રારંભ….. અને આ માણસ જે હંમેશા ખુદાનો ઇન્કાર કરનાર દેખાય છે, એ કાગળ પર મોમિન બની જાય છે… તે આ કાગળિયો મંટો છે, જેને તમે કાગળની બદામની જેમ ફક્ત આંગળિયોથી જ તોડી શકો. નહીંતર એ લોખંડી હથોડાઓથી તૂટી જાય એવો માનવી નથી.

હવે હું મંટોના વ્યક્તિત્વ તરફ આવું છું… અને એના થોડાંક ઇલકાબો જાહેર જાહેર કરી દઉં છું. એ ચોર છે… જુઠ્ઠો છે… દગાખોર છે… અને…….મજમુઅગીર છે. એણે પત્નીના ભોળપણનો લાભ ઉઠાવી કેટકેટલાંય સો રૂપિયા ગપચાવી લીધાં છે. એક પા આઠસો રૂપિયા લાવીને આપ્યાં અને ચોરદ્રષ્ટિથી જોતો રહ્યો કે એણે એ ક્યાં મુક્યાં છે…. અને એમાંથી એક લીલી નોટ ગાયબ… એ બિચારીને પોતાને થયેલા આ નુકસાનની ખબર પડે એટલે નોકરને દમદાટી આપવાનું શરૂ…આમ તો મંટોની બાબતમાં એ જગજાહેર છે કે એ સત્યવકતા છે પણ હું આ વાત સાથે સંમત નથી. એ એક નંબરનો જુઠડો છે. એના જુઠ્ઠાણાઓ શરૂ શરૂમાં ઘરમાં ચાલી જતાં હતાં. તે એટલા માટે કે એ જુઠ્ઠાણાઓને મંટોનો ખાસ સ્પર્શ થતો હતો. પરંતું પાછળથી એની પત્ની સમજી ગઈ કે આજ દિન સુધી કેટલીક ખાસ વાતો વિશે તેને જે કાંઈ કહેવાતું હતું એ જુઠ્ઠાણાઓ હતાં. મંટો પરિસ્થિતિ પ્રમાણે જુઠ્ઠં બોલે છે. પરંતું તકલીફ એ છે કે હવે તેના ઘરના સભ્યોને એ વાતની પ્રતીતિ થવા લાગી છે કે એની પ્રત્યેક વાત બનાવટી છે. એક એવા તલ જેવી જે કોઈક સ્ત્રીએ કાજળથી પોતાના ગાલ ઉપર બનાવી રાખ્યું હોય છે. એ અભણ છે… એ રીતે કે એણે માર્કસનો અભ્યાસ કર્યો નથી. ફ્રૉઇડનું કોઈ પુસ્તક એની નજર સામેથી પસાર નથી થયું. હૅગલના તો માત્ર નામથી પરિચિત છે. હેવલોક અૅલિસનું તો માત્ર નામ જ સાંભળ્યું છે…છતાં મજાની વાત એ છે કે એ લોકો… ‘એ લોકો’થી મારું તાત્પર્ય એ છે કે, વિવેચકો, એમ કહે છે કે તે અન્ય ચિંતકોથી પ્રભાવિત છે. જ્યાં સુધી હું ઓળખું છું, મંટો ક્યારેય બીજી કોઈ વ્યક્તિથી પ્રભાવિત થતો જ નથી. એ માને છે કે બધાં સમજાવનારા ઉલ્લૂ છે. દુનિયાને સમજાવવી જોઈએ નહીં સમજવી જોઈએ. નિજને સમજાવી-સમજાવી એ એવી સમજણ બની ગયો છે જે બુદ્ધિ અને વિવેકથી પર છે. કોઈક વેળા એ એવી મોં-માથા વિનાની વાતો કરે છે કે મને હસવું આવે છે. હું તમને પૂર્ણ વિશ્વાસ સાથે કહી શકું છું કે મંટો… જેની સામે અશ્લીલતા સંદર્ભે કેટલાયે મુકદ્દમાઓ ચાલ્યાં છે અત્યંત પાક માણસ છે. પરંતું હું એ કહ્યા વિના રહી નથી શકતો કે એ એક એવું પગ-લુછણિયું છે જે પોતાને જ ઝાટકતો-ઝૂટકતો રહે છે.

Share this:

દરિયો હવે ઊભરાય છે—બારીન મહેતા

.

ક્યાંક તણખા, ક્યાંક ભડકા થાય છે,

શી ખબર કેવી હવા અહીં વાય છે.

.

દૂરથી એ સૂર શું-શું લાવતા?

કાં અહીં ઓળખ બધી બદલાય છે ?

.

ગામ, ખેતર, કોસ, કૂવા – આટલું

આગને વેશે બધે ફેલાય છે.

.

ચાલ મેલી આ કડાકૂટ ગોંદરે,

ઈંટ, પથ્થર ને ચૂનો પણ જાય છે.

.

ત્યાં હવે કોઈ સલામત ક્યાં રહ્યું?

ક્ષણેક્ષણે આઝાદ મન હોમાય છે!

.

રક્ત જો આ માર્ગ પર વ્હેતું દીસે,

ચાલ તું, પગલાં બધાં રંગાય છે.

.

પાગલો ભેળા થયાના છે ખબર,

કોણ જાણે ક્રાંતિ ગીતો ગાય છે.

.

દોસ્ત, ઝાઝી ના ગતાગમ જો પડે,

નોંધ તુ ,દરિયો હવે ઊભરાય છે.

.

(સૌજન્યઃ નિરીક્ષક૧૬-૧૨-૨૦૧૮)

(Coutesy: Gyjarat Today 30 Dece.18)

આર્તનાદ’ખંડેર’…..મુસાફિર પાલનપુરી

સૂતાં પછીનું સ્વપ્ન__શકીલ કાદરી

 

સંજલી ! ના… ના…!

એવું તો બને જ નહીં.

તને યાદ કરીએ અને ભૂલી જઈએ પેલી આસિફાને?

અમે ક્યાં કોમવાદી છીએ?

અમે ક્યાં જાતિવાદી છીએ?

અમે તો છીએ ‘સમાનતા’ અને ‘બંધુતા’ના ચાહકો…

આસિફાને યાદ રાખીએ અને નિર્ભયાને ભૂલી જઈએ?

નિર્ભયાને યાદ રાખીએ અને ભૂલી જઈએ આસિફાને?

તને યાદ છે……?

સૂતાં પહેલાના સવાલમાં અમને કેટલાં સવાલ આખી જાન્યુઆરીમાં પજવતાં હતાં.

ભીમ-બુદ્ધ વંદના?

જાતિવાદ હોય તો ગુજરાત મૉડલ ગણાય?

શંભાજી ભીડેની ધરપકડ કરવી કે નહીં?

જીજ્ઞેશની પણ ચિંતા કોરી ખાતી હતી અમને

અને પૂછતાં હતાં….

એને Y કેટેગરીની સુરક્ષા અપાય કે નહીં?

આસિફાનું ગળું કાપવામાં આવ્યું એ પછી જાન્યુઆરીના આકાશમાં બબ્બે પતંગો કાપી હતી અમે!

ગપ્પાંની સાથે ફુગ્ગા ઉડાવવાનો આનંદ પણ માણ્યો હતો અમે.

અમને ચિંતા કોરી ખાતી હતી

દારૂના દૈત્યે છીનવી લીધેલ બે જવાન જોધ દીકરાઓની.

ના…. સંજલી…. ના….!

આસિફાને ભૂલી જઈએ અને…

નિર્ભયાને યાદ કરીએ?

નિર્ભયાને યાદ કરીએ અને આસિફાને ભૂલી જઈએ?

એવું બને જ નહીં

અમારી સંવેદના કોમ કે જાતિવાદી નથી…

લાગે છે તે અમારી ફેસબુક વૉલ બરાબર ચેક નથી કરી.

છતાં…..

સ્વપ્નમાં આવીને તું સૂતાં પછીનો સવાલ કરે છે…

તો…..

તારી એ બેનો માટે….

અમે ચેક કરીશું અમારી વૉલ…

ક્યાંક આસિફા વિશે વહાવેલાં અશ્રુનું બિંદુ મળી આવે…

ક્યાંક મળી આવે નિર્ભયા માટે પેટાવેલ કૅન્ડલનું ઓગળેલ મીણ

શક્ય છે ના પણ મળે…!!!

કારણ……

અમે…..

કોમવાદી નથી

જાતિવાદી નથી

અરે માનવતાવાદી પણ નથી

સંજલી તારા સોગંદ…

‘હમ આંબેડકર વાદી હૈં

આંદોલન કે આદિ હૈં’

આસિફા કે નિર્ભયા તો યાદ નથી

તારા માટે અંધકારના યુગમાં મીણબત્તી જરૂર પેટાવશું…..

(સંજલી જેવા જ નિર્મમ કાંડો પછીની કેટલાંક દલિત અને આંબેડકરવાદી કવિઓની વર્ષ દરમિયાનની ફેસબુક વૉલ જોયાં પછી પ્રકટ થયેલી વેદનાનું કાવ્ય.)

(Courtesy: Facebook wall of Janab Shakeel Qadri)

(સૌજન્ય: ગુજરાત ટુડે..19 ડડીસે.2018)

ખંજરને પણ આરામ છે….શૂન્ય પાલનપુરી

Share this:

गुजरात मॉडल में फंसे 25 आईपीएस

 

… રવિશકુમાર એ ‘રવિશકુમાર’ છે અને રવિશકુમારને ‘રવિશકુમાર’ તરીકે જાળવી રાખવામાં રવિશકુમારની અંદરની ઇન્સાનિયતનો જેટલો ફાળો છે એટલો જ ફાળો એ જે ચૅનલમાં છે એ NDTV ચૅનલની મૅનેજમેન્ટનો પણ ગણાય. આ વાત હું એક પત્રકાર તરીકે વીસ વર્ષના અનુભવના આધારે કરી રહ્યો છું. કારણ કે ગુજરાતના પ્રસિદ્ધ પત્રકારો અમીન કુરેશીથી માંડી દિગંત ઓઝા (કાજલ ઓઝાના પિતા) અને વજ્ર માતરીથી માંડી અનિલ દેવપુરકર સાથે આ ક્ષેત્રમાં કામ કર્યું છે. એ પછી જે ત્રીજી પેઢી આવી અને ઉચ્ચ હોદ્દાઓ પર પહોંચી એમાંના ઘણાં પત્રકારો આજે કાં તો મારા મિત્રો છે કાં તો પરિચિત છે. રવિશકુમાર જે પ્રકારનું પત્રકારત્વ ખેડી રહ્યો છે એ પ્રકારનું પત્રકારત્વ ખેડવા માટે તમે જે સંસ્થામાં હોવ એ સંસ્થાના માલિકોનું પીઠબળ તમને હોવું જરૂરી છે. એ વિના આ મૂડીવાદી અર્થતંત્રમાં આવા પત્રકારનું આ પ્રકારનું પત્રકારત્વ જોવા મળે નહીં. ગુજરાતમાં પ્રિન્ટ મીડિયામાં આ શક્ય નથી એમ નથી પણ એ માટે પત્રકારે નોકરીની અસલામતીની કસોટી સતત આપવી પડે… શક્ય છે કે એ થોડાંક જ સમયમાં ગુમાવવી પણ પડે. કારણ કે તમામ પ્રિન્ટ મીડિયાના સંબંધોના તાર સરકાર કે વિરોધ પક્ષ સાથે જોડાયેલાં હોય છે. ઉદ્યોગપતિઓ પણ એમાં એક મહત્વનું પરિબળ છે. આજે અખબારોમાં શ્રમિકોનો અવાજ અને એમની વેદનાના ચિત્કારો સાંભળતાં નથી. એની પાછળનું કારણ જ મીડિયા ઉદ્યોગ અને અન્ય ઉદ્યોગોની કડી છે. એક પત્રકાર તરીકે ગરીબો, શોષિતો વંચિતો અને દલિતો પ્રત્યે મને વિશેષ લાગણી રહી છે. એક કામદાર નેતાના પુત્ર તરીકે શ્રમિકો પ્રત્યે વિશેષ લગાવ રહ્યો છે. આ શ્રમિક શબ્દ એ એવો શબ્દ છે જેનું લેબલ લાગતાં ધર્મ, જાતિ, જ્ઞાતિ બધું નામશેષ થઈ જાય છે. ઉદ્યોગોમાં મજૂરી કરતાં શ્રમિકોનો એક જ ધર્મ, જાતિ કે જ્ઞાતિ હોય છે અને એ હોય છે “શ્રમિક”. જેને એક વર્ગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જેવો માનવી કારખાનાની બહાર નીકળે છે કે પાછો એ લૅબલો એ ચોંટાડી લે છે. આ અંગત છતાં બિનઅંગત કહી શકાય એવી પોસ્ટ લખવાનું એટલે મન થયું કે હમણાં જ વડોદરા જિલ્લામાં એક ઉદ્યોગમાં ટાંકી સાફ કરવા ઉતરેલા ચાર શ્રમિકના મોત થયાંની પોસ્ટ તુષાર પરમારે મૂકી હતી. આવી ઘટનાઓ પત્રકાર જગત માટે નવી નથી. આવી ઘટનાઓ અને બનાવોને ઉજાગર કરવા માટે જ એક દૈનિકના જાંબાઝ અૅડિટરે “ઔદ્યોગિક આલમના ઓવારેથી” દૈનિકનું છેલ્લું આખું પેજ ભરાય એવી કૉલમ લખવાનું મને સોંપ્યું ત્યારે મને એ કૉલમ લખવા મારું જે ઉપનામ રાખવાનું પસંદ પડ્યું તે હતું “શ્રમિક”. શ્રમિકના ઉપનામથી મેં એના દસ એક ભાગ લખી મોટા મોટા ઉદ્યોગોના શ્રમિકોની વેદના વ્યક્ત કરતો હતો. ત્યારે તુષાર પરમારે જે પોસ્ટ મૂકી છે એ રીતે જ અૅસિડની ટાંકીમાં પડી મૃત્યુ પામેલ એક મજૂર અને એના કુટુંબીઓને કોઈ જ સહાય ન મળી હોવાના અને આખો કેસ દબાઈ ગયો હોવાનો બનાવ લખ્યો હતો એ કૉલમ છપાઈ પણ ગઈ…. બીજે દિવસે ખબર પડી કે જે ઉદ્યોગ વિશે કૉલમ છપાઈ એ તો અખબારના જ માલિકના સગાનો છે… એ ઘડી અને એ દિવસ… બસ મારી કૉલમ બંધ કરાઈ હતી…. એટલે આજે કહું છું…રવિશકુમાર એ ‘રવિશકુમાર’ છે અને રવિશકુમારને ‘રવિશકુમાર’ તરીકે જાળવી રાખવામાં રવિશકુમારની અંદરની ઇન્સાનિયતનો જેટલો ફાળો છે એટલો જ ફાળો એ જે ચૅનલમાં છે એ NDTV ચૅનલની મૅનેજમેન્ટનો પણ ગણાય. મેં પ્રિન્ટમીડિયાના એવા પત્રકારો જોયાં છે જેમણે રવિશકુમાર જેવી બહાદુરી બતાવી હોય પણ એમને એમ કરવા જતાં વારંવાર નોકરી ગુમાવવી પડી હોય અને જીવનમાં આર્થિક મુશ્કેલી આવતાં સાવ સામાન્ય અખબારોમાં જોડાઈ જવું પડ્યું હોય. એટલે રવિશકુમારની સાથે NDTVને પણ સલામ કરવા જ પડે.(સૌજન્ય: ફેસબૂક..જનાબ શકીલ કાદરી)

…

રવિશકુમાર એ ‘રવિશકુમાર’ છે …..શકીલ કાદરી

ચુનૌતી – મહમૂદ દરવેશ

તુમ મુઝે ચારોં તરફ઼ સે બાઁધ દો

 છીન લો મેરી પુસ્તકેં ઔર ચુરૂટ

 મેરા મુઁહ ધૂલ સે ભર દો

 કવિતા મેરે ધડ઼કતે હૃદય કા રક્ત હૈ

 મેરી રોટી કા ખારાપન

 મેરી આઁખોં કા તરલતા

 યહ લિખી જાએગી નાખ઼ૂનોં સે

 આંખોકે કોટરોં સે, છુરોં સે

 મૈં ઇસે ગાઊઁગા

 અપની ક઼ૈદ-કોઠરી મેં, સ્નાનઘર મેં

 અસ્તબલ મેં, ચાબુક કે નીચે

 હથકડ઼િયોં કે બીચ, જ઼ંજીરોં મેં ફઁસા હુઆ

 લાખોં બુલબુલેં મેરે ભીતર હૈં

 મૈં ગાઊઁગા

 ગાઊઁગા મૈં

 અપને સંઘર્ષ કે ગીત

(અઁગ્રેજ઼ી સે અનુવાદ : અનિલ જનવિજય)

 

.

બંધ કરો……મુહમ્મદઅલી વફા

.

દર્દને શણગારવાનું  બંધ કરો

દિલ દહન વ્યહવારવાનું બંધ કરો

.

બાગને કાંટાળવાનું બંધ કરો

પુષ્પને વણજારવાનું બંધ કરો

.

આપનું ઘર પણ અમારા સંગ મહીં

આગનું ભડકાવવાનું બધ કરો.

.

આંખમાં રાખો જરા ભીની મ્હેક

હોઠને થડકારવાનું   બંધ  કરો

 .

દિલ ધડકતું યાદમાં છોને રૂએ

શ્વાસ ને ગરમાવવાનું બંધ કરો

.

એ બધા કિસ્સા હવે યારો જૂના

વેદના મમળાવવાનું બંધ કરો

.

મૌનના રૂપે ફરી હોઠે ઊગે

શબ્દને ધરબાવવાનું બંધ કરો

 .

ભેદ પાછો ખોલવો ના હોઈ તો

હા હવે શરમાવવાનું બંધ કરો

.

આંખ છે! ભીની વફા થૈ જાઈ પણ

આ નયન નીતારવાનું બંધ  કરો

એ નવી આપદા શોધી રહ્યો,

શોધી રહ્યો….મુહમ્મદઅલી વફા

દર્દનો કાફિયા શોધી રહ્યો.

જિંદગીના અદેખા માર્ગ પર,

એ રદીફો અવનવા શોધી રહ્યો.

નજરનાં ઢળતાં જામ આપું—- સપના સપના

 

ઉદાસીનું કોઈ નામ આપું,

તને સારું કોઈ કામ આપું.

.

કરું મદહોશી નામ તારે,

નજરનાં ઢળતાં જામ આપું.

.

તું ગમ દુનિયાના વીસરી જા,

હું ઝુલ્ફોની એ શામ આપું.

.

ઘડી જો મહોબતની મળે તો,

તું માંગે એવા દામ આપું.

.

આ દુનિયા તો સપના તણી છે

તને એ જોવા હામ આપું

.

(સૌજન્ય: ફેસબૂક.સપના સપન)

(સૌજન્ય: શહીદે ગઝલ:ગઝલ:સપ્ટેમ્બર-નવેમ્બર,2007)

તને કેટલું કહું?—–દિનકર’પથિક’

Share this:

નીકળ્યો—–દિનકર’પથિક’

આ ઉન્માદ રહી ગયો—–તુરાબ’હમદમ’

.

ભીના થવાની  વાતનો  અવસાદ રહી ગયો,

બે ઘડી આવી અને વરસાદ રહી ગયો.

.

એક એક એ ઘડી ને પળેપળ યાદ છે,

એવું નથી એકાદ પ્રસંગ યાદ રહી ગયો.

.

ગોખીને હું  બેઠો  હતો  બોલી શક્યો  નહીં,

હોઠો ઉપર આવીને  એક  સાદ રહી ગયો.

.

સામે   હતું  છતાંયે  ભૂલાતું ગયું  જગત,

નિર્લેપ,નિરાકાર સતત યાદ રહી ગયો.

.

ખુદને ભૂલી  ગયો  હું  કવિતાની  ધૂનમાં,

એનાજ નામનો ફકત એક  નાદ  રહી ગયો.

.

‘હમદમ;મેં એની રાહ જોયા કરી સતત,

આંખોમાં એટલેજ  આ ઉન્માદ રહી ગયો.

.

(તમન્ના:1-6-2007)

(સૌજ્ન્ય: ગુજરાતટુડે 18 નવે.18)

નરેન્દ્રમોદી ગુજરાત 2002 હત્યાકાંડ કેસમાં કલીંચીટ મળી છે એવા દુષ્પ્રચાર પાછળ ની હકીકત…..ગુજરાતટુડે

(Courtesy: Shakeel Qadri facebook)

વતન વિચ્છેદની પીડાનો પર્યાય: આદિલ મન્સૂરી……શકીલ કાદરી

Share this:

સવારે એના હાડપિંજરને……ગુલામમોહમ્મદ શેખ

અને અકબર ઇલાહાબાદીનો આ શેર તો આજે પણ સવા શેર જેવો છે.

અકબર ઇલાહાબાદી….ગુજરાત ટુડે

હમ આહ ભીં કરતેં હૈ તો હો જાતે હૈ બદનામ

વો કત્લભી કરતેં હૈં તો ચર્ચા નહીં હોતા

Pl.click the following URL to read an interesting article regarding Akbar Ilahabadi

https://bazmewafa.wordpress.com/2008/11/19/hasyaane-ashru_shekhadam/

Share this:

તરસની ખુશ્બૂ…..શકીલ કાદરી

ચાલ્યો જઈશ….અનિલ ચાવડા

.

ગામ પાદર ઘર ગલી ઓળંગીને ચાલ્યો જઈશ.

ગાંઠ સબંધોની સઘળી છોડીને ચાલ્યો જઈશ.

.

છે અહીં પ્રત્યેક માણસ મોકલાયેલી ટપાલ,

હું જગત પાંસે મને વંચાવીને ચાલ્યો જઈશ.

.

પુષ્પમાં સુગંધ મૂકી,વૃક્ષને ભીનાશ દઈ,

કોઈ પંખીના ગળામાં ટહુકીને ચાલ્યો જઈશ.

.

રાતના ઘરમાં પડેલું સૂર્યનું ટીપું છું હું,

કોડિયામાં સહેજ અમથું પ્રગટીને  ચાલ્યો  જઈશ.

.

છે સ્વજન દરિયા સમા ,ન આવડે તરતા મને,

હું બધામાં થોડું થોડું ડૂબીને ચાલ્યો જઈશ.

.

(શબ્દ્સૃષ્ટિ:ફેબ્રુઆરી2009)

(સૌજન્ય: ધરતી ના ધબકારા)

ફૂટી ગયા….મર્હૂમ જ.આઈ.ડી.બેકાર

ખંડેર ભાસે સબંધોના ગામો. _ મુહમ્મદઅલી વફા

ખંડિત થયા, આજ મદિરાના, જામો,
ખંડેર ભાસે સબંધોના ગામો.

.

આપો ન ધક્કો, સુરા આમ ધરીને,
ગૌરવ ચહો તો લપસતા ને થામો.

.

ટુકડા હવે આમ સાંધી શું કરશો,
ખંડિત થયો છે અરીસો ન કામો

.

ક્યાં ગૈ મહેફિલ મિલન પણ ક્યાં થાશે?
અહિ પીગળે છે બરફના આ ધામો.

.

માળો’વફા’આમ સચવાય ક્યાં થી,

તૂટેલ ડાળી અને તે પર વિસામો.

 

એમની એ બોલતી આંખો ઢળી છે—-‘બેજાન’ બહાદરપુરી

.

જિંદગીની જ્યોત પાછી  ઝળહળી  છે,

એમની એ બોલતી આંખો ઢળી છે.

.

કેમ આલિંગી  રહું  ના, હું કબરને?

જિંદગી  સાટે  પરાણે એ મળી છે.

.

મોક્ષ આપો જિંદગીની  યાતનાને,

મોત કાજે કેટલું એ ટળવળી  છે!

.

કાળ કેવા આકરા ઝીંકે પ્રહારો,

જિંદગી આપદ મસ્તક  ખળભળી છે.

.

જિંદગી ‘બેજાનને’  ભારે પડી ગઈ,

બદદુઆઓ સામટી કોની ફળી છે?

(સૌજન્ય: તમન્ના1-7-2007)

.

તણખો થયો— આસિફખાન આસિર

.

શબ્દનો એક જરા તણખો થયો

 છે..ક અંદર સુધી ભડકો થયો

.

કામ મારે કશું પણ હોય નહીં

 બસ વિચાર એક આ રમતો થયો

.

 કેન્દ્ર પર આવી શું વર્તુળ ખતમ?

પ્રશ્ન મનને આ કનડતો થયો

.

ગાઢ નીંદરમાં હું જાગી ગયો

 એક ધીમો ધીમો રણકો થયો

.

કોઈ જગ્યા પછી ના કોરી રહી

 નામ તારું હું જ્યાં લખતો થયો

(Courtesy:Facebook)

રૂપનું દર્શન કરી લઉં છું—– અકબરઅલી જસદણવાળા

 .

મનોરંજન કરી લઉં છું, મનોમંથન કરી લઉં છું;

પ્રસંગોપાત્ત  જીવનમાં પરિવર્તન  કરી લઉં છું.

.

       

સમજપૂર્વક  સમષ્ટિનું સમાલોચન કરી લઉં છું;

જીવનને હું વલોવી આત્મસંશોધન કરી લઉં છું.

.

      

મનોબળથી મનોવૃત્તિ ઉપર શાસન કરી લઉં છું;

નયન નિરબળ કરીને  રૂપનું દર્શન કરી લઉં છું.

.

     

નિરંતર શ્વાસ પર જીવનનું અવલંબન નથી હોતું,

બહુધા  હું  હ્રદયમાં  એક  આંદોલન  કરી લઉં છું.

.

     

અમે પાગલ, અમારે ભેદ શો ચેતન-અચેતનમાં,

પ્રતિમા હો કે પડછાયો હું આલિંગન કરી લઉં છું.

.

        

સમય ક્યારે વિસામો ખાય છે  ‘અકબર’ના જીવનમાં?

વિસર્જન થાય છે નિત નિત નવું સર્જન કરી લઉં છું.

(સૌજન્ય:કવિલોક)

       

 

Share this:

હૃદયની પાસમાં—મુહમ્મદઅલી વફા

 

હું તને શોધું જઈ કેટલા આવાસમાં.

તું અહીં આવી વસે આ હૃદયની પાસમાં,

  

બોલવાનો સમય સાચે હવે ચાલ્યો ગયો,

ચૂપકીદી સતત વર્તાય એના સ્વાસમાં.

 

કેટલાં જામો ભલા છે જુઓ ભર્યાભર્યા,

ક્ષતિ ડોકાય તુજ મયકશ અહીં તો પ્યાસ માં.

 

હાથતાળી તે છતાં તેં દઈ દીધી મને,

આપણે બે ફકત ત્યાંતો હતાં વનવાસમાં.

 

જાળવી મર્જાદગી એણે તને પાછી ધરી,

તે છતાં લંકા કરી તેં અગનના પાશમાં.

.

ખાલી થયેલા ગામમાં,જાસો ન મોકલાવ…રમેશ પારેખ

.

 

આંખોમાં આવી રીતે તું દ્રશ્યો ન મોકલાવ,

ખાલી થયેલા ગામમાં,જાસો ન મોકલાવ.

.

ફૂલો ય પૂરબહારમાં હિંસક છે આજકાલ,

રહેવા દે  રોજ તું મને,ગજરો ન મોકલાવ.

.

તું આવ કે પાડી રહ્યો છું સાદ હું તને,

પહાડોની જેમ ખોખરો પડઘો ન મોકલાવ.

.

ખાબોચિયું જ આમ તો, પર્યાપ્ત હોય છે,

હોડી ડુબાડવાને તું,દરિયો ન મોકલાવ.

.

થોડોક ભૂતકાળ મે આપ્યો હશે ,કબૂલ

તું એને ધાર કાઢીને પાછો ન મોકલાવ.

(સૌજન્ય: વરસાદ ભીંજવે પૃ.77)

(સૌજન્ય: રસ્તો..પૃ.177)

સંવેદન નથી જોયાં……રતિલાલ ‘અનિલ’

 

 

હાઉ ઇઝ જોશ મલીહાબાદી!

હાઉ ઇઝ જોશ મલીહાબાદી!,,,,,,,ગુજરાત સમાચાર .3 માર્ચ.19

જેમને પાકિસ્તાન અને ભારત બંને સરકારે નાગરિક સન્માન આપ્યું હોય તેવા એક માત્ર કવિ

નહેરુને આપેલું વચન તોડી પાકિસ્તાન જતા રહેલા

જોશે ભાષાકીય ભૂલ કાઢતા ગુસ્સે ભરાયેલા અયૂબ ખાને તેની સીમેન્ટ એજન્સી કેન્સલ કરી નાખેલી

ઉર્દૂના કેટલાક આધુનિક શાયરોએ શાયરીમાં જેટલું યોગદાન આપ્યું છે એટલું જ ભારતની આઝાદીમાં પણ આપ્યું છે. ચૂપકે-ચૂપકે રાત દિન આંસુ બહાના યાદ હૈ જેવી અદ્ભુત ગઝલ દ્વારા લોકપ્રિય બનેલા ગઝલકાર હસરત મોહાનીએ ઇન્કલાબ ઝિંદાબાદનો નારો પણ આપણને આપ્યો. પોતાના મેગેઝિનમાં અંગ્રેજો વિરુદ્ધ નિર્ભિકપણે લખતા.

પ્રેસ જપ્ત થઈ જતો, જેલવાસ ભોગવતા, બહાર આવીને ફરી સામયિક શરૂ કરતા, ફરી અંગ્રેજો વિરુદ્ધ લખતા, ફરી પ્રેસ જપ્ત થતો, ફરી જેલમાં જતા. આ ચક્કી સતત ચાલ્યા કરતી. દેશ આઝાદ થયો ત્યારે બંધારણ સભાના સદસ્ય બનેલા. એવી જ રીતે જોશ મલીહાબાદી. શાયર-એ-ઇન્કલાબે લખેલી નઝમો ગાતા-ગાતા યુવાનો અંગ્રેજો સામે હસતા મુખે ધરપકડ વહોરતા.

જોશનો જન્મ પાંચમી ડિસેમ્બર ૧૮૯૮ના રોજ ઉત્તર પ્રદેશના મલીહાબાદમાં થયો હતો.

કામ હૈ મેરા તગય્યૂર (પરિવર્તન), નામ હૈ મેરા શબાબ (યુવાની),

મેરા નારા, ઇન્કલાબ-ઓ-ઇન્કલાબ-ઓ-ઇન્કલાબ

જોશ એટલે એક લાખ શેરોનો શાયર. ઉર્દૂ ભાષાનો જાયો. તેમની કલમમાં ભાષાએ માળો બાંધ્યો, વિસામો ખાધો, નવા કલેવર ધારણ કર્યા એમ પણ કહી શકાય. સાચી ઉર્દૂ લખવાના અને સાચા ઉચ્ચારણો કરવાના તેઓ હઠાગ્રહી હતા. પાગલપણાની હદ સુધીનો હઠાગ્રહ તેમને ભારે પણ પડી ગયેલો. કેવી રીતે એની વાત આગળ.

શબ્બીર હસન ખાનની જોશ મલીહાબાદી બનવાની યાત્રા ખૂબ રોમાંચક છે. જેવી રીતે ગાલિબ વિશે કહેવાય છે કે તેઓ શાયર તરીકે પ્રસિદ્ધ ન થયા હોત તો પત્ર લેખક તરીકે થાત. એમ જ જોશ વિશે કહેવાય છે કે તેમણે શાયરીમાં કાઠું ન કાઢ્યું હોત તો લેખક તરીકે કાઢત. ઇકબાલ, ફૈઝ, કૈફી, સાહિર, જાફરી, મઝાજ, ફિરાક જેવા ટોચના આધુનિક ઉર્દૂ કવિઓમાં તેમનું નામ અગ્ર ક્રમે મૂકવું પડે. જોશ ખાનદાની રઈસ હતા.

પૈસા આવતા નહોતા. વરસતા હતા. બાળપણ જમીનદારીની જાહોજલાલીમાં વીત્યું. પછી તો એવોય વખત આવ્યો કે ફક્કડ ગિરધારી થઈ ગયા, પણ તેમની શાયરીમાંથી ક્યારેય જમીનદારોનો દમામ ગયો નહીં. આત્મકથા યાદો કી બરાતમાં તેમણે લખ્યું છે, કોઈ સમકાલીન મારી સાથે અદબથી પેશ ન આવે તો હું તેની ચામડી ઊતરડી લેતો.

જેની સાથે ઝઘડતા તેમને પ્રેમ પણ એટલો જ કરતા. ને કોઈની મદદ કરવામાં તો ઘર-બાર લુંટાવી દેતા. નવ વર્ષની ઉંમરે શેર કહેવાનું શરૂ કરી દીધું હતું. પિતા ઉર્દૂના પહોંચેલા શાયર હતા, પણ દીકરાને આટલી નાની ઉંમરે મુશાયરાના રવાડે ચડાવવા માગતા નહોતા. પિતા-પુત્ર બેયને એકમેક માટે ખૂબ પ્રેમ હતો.

એક મુશાયરામાં બાપ-દીકરા બંનેએ શિરકત કરી. થયું એવું કે પિતા કરતા પુત્રને વધારે દાદ મળી. તેમને ગમ્યું નહીં, પણ સમજી ગયા કે દીકરો ઉર્દૂ કવિતામાં આફતાબ બનીને ઝળહળશે. યુવાન વયે તેઓ ખૂબ સુંદર દેખાતા હતા. પઠાણનું લોહી પૂર્ણપણે ખીલ્યું હતું. અચાનક પિતાનું અવસાન થઈ જતા કોલેજનો અભ્યાસ અધૂરો રહી ગયો. ત્યાં સુધીમાં તેમણે ફારસી, ઉર્દૂ અને અંગ્રેજીમાં પર્યાપ્ત જ્ઞાાન હાંસલ કરી લીધું હતું.

તેમની શાયરી પર ઉમર ખય્યામ, હાફિઝ અને નિત્શેની અસર જોઈ શકાય છે. નિત્શે સત્તાના કેન્દ્રીકરણમાં માનતા હતા, ઈશ્વરના અસ્તિત્ત્વને નકારતા હતા, અહમને ખૂબ મહત્ત્વ આપતા અને સ્ત્રીને પુરુષોની સેવા માટેનું સાધન ગણતા. એ વાત શરમજનક છે કે જોશ પણ આ વિચારધારાને એન્ડોર્સ કરતા હતા.

૧૯૪૪માં મનમૌજી ફિલ્મમાં તેમણે એક શૃંગારિક ગીત લખેલું.

મેરે જુબના(યુવાની) કા દેખો ઉભાર પાપી

જૈસે નદ્દી કી મૌજ, જેસે તુર્કો કી ફૌજ,

જૈસે સુલગે સે બમ, જેસે બાલક ઉધમ,

જેસે ગેંદવા ખીલે, જૈસે લટ્ટુ હિલે

સે ગદ્દાર અનાર, મેરે જુબના કા દેખો ઉભાર

ત્યારે આ ગીત અશ્લીલમાં ખપેલું અને તેમની ચોમેર ટીકા થઈ. આ લયને ધ્યાનમાં રાખીને ચાર દાયકા પછી જાવેદ સાહેબે લખ્યું,

એક લડકી કો દેખા તો ઐસા લગા

જૈસે ખીલતા ગુલાબ, જૈસે શાઇર કા ખ્વાબ…

સરદાર જાફરી લખે છે, જોશની શાઇરી ક્રાંતિકારી કમ અને રોમેન્ટિક અધિક હતી. જોશ એક રોમેન્ટિક શાયર છે. તેમની ક્રાંતિની સંભાવના પણ સો ટકા રોમાન્સ પર ઊભેલી છે. જોશની શાયરી ક્રાંતિકારી નથી, પણ તેણે ક્રાંતિનો માર્ગ રચવાનું કામ કર્યું છે. લાખો નૌજવાનોને એ મારગ પર ચાલવા માટે પ્રેરિત કર્યા છે.

સમય બદલાયો. જમીનદારી જતી રહી. તેઓ લખે છે, હું ગમ-એ-રોઝગારની શોધમાં હતો ત્યારે એક રાતે મને મોહમ્મદ પયગંબરના દર્શન થયા. તેમણે મને હૈદરાબાદના નિઝામની સેવામાં હાજર થવા ફરમાન કર્યું.

હુનરમંદ જોશને નિઝામે તુરંત નોકરીમાં રાખી લીધા. થોડા મહિના ગયા કે જોશે રાજ્યનો વહિવટ જોઈ નિઝામની વિરુદ્ધ એક નઝમ લખી કાઢી. આ વાત નિઝામ પાસે પહોંચી. તેમણે માફી માગવા કહ્યું. જોશે જોશમાં આવીને ઇનકાર કરી દીધો.

એક વખત તેઓ સપરિવાર અજમેર શરીફની યાત્રા પર ગયા. ત્યાં પહોંચીને કહ્યું, ખ્વાજા સાહેબ બોલાવશે ત્યારે જ હું દરગાહ પર જઈશ. પરિવારજનોએ ખૂબ સમજાવ્યા, પણ ન માન્યા તે ન માન્યા. બીજે દિવસે સવારે ઊઠીને કહે, કાલે રાતે મને ખ્વાજા મોઇનુદ્દીન ચિશ્તી સપનાંમાં આવ્યા હતા. આ એ જ જોશ હતા જે નિત્શેના વિચારોમાં માનતા હતા.

હમણા આપણે સમાચાર વાંચ્યા કે કેવી રીતે ફિલ્મ સેલિબ્રિટીઓ પૈસા લઈને રાજકીય પક્ષોની તરફેણમાં ટ્વીટ કરે છે. અંગ્રેજ ગવર્નરે જોશને દર અઠવાડિયે હિટલર અને મુસોલિની પર નઝમ લખીને ઓલ ઇંડિયા રેડિયો પર સંભળાવવાની ઓફર મૂકી. મહિને રૂા.૮૦૦નું મહેનતાણું નક્કી કર્યું.

એ જમાનાના ૮૦૦ એટલે? આજના આઠ લાખથી પણ વધારે થાય. પણ જોશે ઇનકાર કરી દીધો. તેમનું માનવું હતું કે હિટલર અને મુસોલિનીનો વિરોધ કરીશ તો અંગ્રેજો મજબૂત થશે અને અંગ્રેજો મજબૂત થશે તો આઝાદીની લડત લડી રહેલી કૉન્ગ્રેસ નબળી પડશે.

જોશ અને નહેરુ એકબીજાના ગાઢ મિત્રો હતા. હાલતા ને ચાલતા તેઓ દિલ્હીની યુનાઇટેડ કૉફીમાં બેસીને ગપાટા મારતા. નહેરુ તેમનો મુશાયરો ક્યારેય મિસ ન કરતા. જોકે જોશ નહેરુની ટીકા કરતા પણ ક્યારેય ખચકાતા નહીં. તેઓ ઉર્દૂ શબ્દોના સ્પષ્ટ ઉચ્ચારણના ભારે આગ્રહી હતા. એકવાર તેમણે પાકિસ્તાનના આમિર અયૂબ ખાનને ખોટી ઉર્દૂ બોલવા બદલ ટોક્યા. અયૂબ ખાનને ખોટું લાગી ગયું. તેઓ જોશ મલિહાબાદીને સીમેન્ટની એજન્સી આપવાના હતા તે કેન્સલ કરી નાખી.

હા જી, આઝાદી પછી તેઓ પાકિસ્તાન જતા રહ્યા હતા. એક-બે વર્ષ પછી નહીં. ૧૦ વર્ષ બાદ. જોશને  ભારત પ્રત્યે અનહદ પ્રેમ હતો, પણ તેઓ ક્યારેય હોશમાં નિર્ણય લેતા નહોતા. દેશ આઝાદ થયો તે પછી તેમનો પરિવાર તેમના પર પાકિસ્તાન જતા રહેવાનું પ્રેશર કરવા લાગ્યો. નહેરુ આ વાત જાણતા હતા. તેમણે જોશને ભારતમાં ટકાવી રાખવા સરકારના સાહિત્ય સામયિક આજકલના સંપાદક બનાવી દીધા. તેમનો પરિવાર તોય ન માન્યો અને પાકિસ્તાન જતો રહ્યો.

પાક સરકારના ગુપ્તચરો જોશને મળવા આવતા અને પાકિસ્તાન આવી જવા આગ્રહ કરતા. તેમના મનમાં એવું ઠસાવવામાં આવ્યું કે  હિંદુસ્તાનમાં મુસ્લિમો અને ઉર્દૂનું કોઈ ભવિષ્ય નથી. જોશને ઉર્દૂની ભારે ચિંતા હતી. ભારતમાં ત્યારે ઉર્દૂના સ્થાને હિંદી પર વધારે ભાર મૂકવાની રાજકીય મુવમેન્ટ શરૂ થઈ હોવાથી તેઓ ચિંતિત હતા કે ઉર્દૂ નહીં સચવાય. દરમિયાન જવાહરલાલ નહેરુનો એક માણસ તેમને મળવા આવ્યો. કહે કાલે સવારે આઠ વાગ્યે તમારે પ્રાઇમ મિનિસ્ટરને મળવાનું છે.

સવારે તેઓ નહેરુને મળવા ગયા તો નહેરુએ સીધું પૂછ્યું, તમે પાકિસ્તાન જઈ રહ્યા છો?

તમને કેવીરીતે ખબર પડી? જોશે સામું પૂછ્યું.

મને કેવીરીતે ખબર પડી? હું ભારતનો વડા પ્રધાન છું.

તેઓ અવાક થઈ ગયા. થોડી વાર પછી કહ્યું, મને જવા દો. હું પરિવારજનોને મળીને તથા મુશાયરો વાંચીને પાછો આવી જઈશ.

ને જોશ છેહ દઈ ગયા. પાકિસ્તાનમાં રોકાઈ ગયા. ત્યાં તેમને જાત-જાતના પ્રલોભન આપવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ કશું અપાયું નહીં.

સિમેન્ટની એજન્સી અયૂબ ખાને કેન્સલ કરી નાખી હતી. બાદમાં સરકારી નોકરી આપી. તેઓ વારંવાર હિંદુસ્તાન મુશાયરા વાંચવા જતા હતા. વળી નહેરુના મિત્ર હતા. આથી અયૂબ ખાનની સાથોસાથ આખા પાકિસ્તાનના પેટમાં તેલ રેડાતું હતું. પાકિસ્તાની અખબારો તેમને ભારતીય એજન્ટ કહેવા લાગ્યા. એક મુશાયરો વાંચવા તેઓ ઇંડિયા આવેલા અને અહીંના અખબારને ઇન્ટરવ્યૂ આપ્યો. પાકિસ્તાના સત્તાધીશો ભડકી ગયા. તેમની સરકારી નોકરી છીનવી લેવાઈ અને વિદેશ અવર-જવર પર પણ પ્રતિબંધ લગાવી દેવામાં આવ્યો.

જોશના અંતિમ વર્ષો અત્યંત સંઘર્ષ અને ગુમનામીમાં વીત્યા. પાકિસ્તાને તેમને પાકિસ્તાન બોલાવ્યા અને ઠેકાણે કરી દીધા. તેઓ એક માત્ર એવા કવિ છે જેમને ભારત અને પાકિસ્તાન બંનેએ નાગરિક સન્માન આપ્યું હોય. ભારતે તેમને જીવતા જીવ પદ્મ ભુષણ આપીને સન્માનિત કરેલા. પાકિસ્તાને મરણોપરાંત હિલાલે ઇમ્તિયાઝ પુરસ્કાર આપ્યો. તેમના બે શેર સાથે વાતને વિરામ આપીએ.

વાઝ આયા મેં તો ઐસે મઝહબી તાઉન સે,

ભાઈઓ કા હાથ તર હો ભાઈઓ કે ખૂન સે.

યે માના દોનો હી ધોખે હે, રિંદી હો કિ દરવેશી,

મગર યે દેખના હૈ કૌન સા રંગીન ધોખા હૈ.

(Courtesy:Gujarat Samachar 3 March19)

 

ઉર્મિની ઓળખ……..જલન મતરી (સૌજન્ય:ફેસબૂક.જ.શકીલ કાદરી)