(Courtesy: facebook Anil Chavda)

જળ લગાવી દઉં…..અનિલ ચાવડા

Share this:

અઝીઝ ટંકારવીની નવલકથા એટલે અનુત્તર પ્રશ્નોનો ‘વંટોળિયો’….અવિનાશ મણિયાર

Pl.click the following image to read.

ઓછી મળી…….ખલીલ ધનતેજવી

એક તો આ જિંદગી ઓછી મળી,

એમાં જીવનભરની ખામોશી મળી.

ક્યાંક અમને વાર લાગી પહોંચતાં,

ક્યાંક અમને બાતમી ખોટી મળી.

એનું દિલ પથ્થર હશે નો’તી ખબર,

પણ હથેળી તો બહુ પોચી મળી !

પ્યાસ મારી ના બુઝી તે ના બુઝી,

આ નદી તો તીસરી ચોથી મળી !

ક્યાંક અમને ગમતો ચહેરો ના મળ્યો,

ક્યાંક તારી કારબન કોપી મળી !

નીકળ્યો’તો માણસોને શોધવા,

દાઢી, ચોટી ને તિલક, ટોપી મળી.

હું ખલીલ એવા સમયમાં છું હવે,

જ્યાં સદી કરતાંય ક્ષણ મોટી મળી.

(Courtesy:Sudheer bhatt Facebook wall)

(Courtesy: Facebook Shabbir meechla)

શું ફરક પડે……..શબ્બીર મીચલા

Share this:

એક સાંધે ત્યાં તેર તૂટે છે…..અઝીઝ ટંકારવી

(Courtesy: Facebook Faruk Aziz Ughratdar)

 

Share this:

તરડાય છે મારું વજૂદ‌‌‌‌………..મનસૂર કુરેશી

( Courtesy:Sikander Multani)

Share this:

કાગઝ કા ગુલાબ……ડો.એસ.એસ.રાહી

اِ

(Courtesy: Gujarat today)

ઉમ્રભર છેતરે છે(ડો.એસ.એસ.રાહીના મઝાના) શેરો…..ડૉ.એસ.એસ.રાહી

اِ

અનુવાદ કરવો એ પણ એક કળા છે……..શકીલ કાદરી

અનુવાદ કરવો એ પણ એક કળા છે. એ કળા હોવાથી જ અનુવાદકની કસોટી પણ એમાં થતી હોય છે. ગઝલકાર જ નહીં, કોઇપણ સાહિત્ય સ્વરૂપમાં કાર્યરત સર્જકે એ જે ભાષામાં સર્જન કરતો હોય એ ઉપરાંત પણ ઓછામાં ઓછી એક ભાષા પર પ્રભુત્વ તો મેળવવું જ જોઈએ. માતૃભાષામાં સર્જન કરવાની સાથે જે તે સ્વરૂપમાં સીમાચિહ્ન ગણાતાં સર્જકોની કૃતિઓનું પણ ભાવન કરવું જોઈએ. એમ અન્ય ભાષાના ઉત્તમ સર્જકોને પણ વાંચવા જોઈએ….અને વારંવાર વાંચવા જોઈએ. વાંચવાની સાથે એમણે પ્રયોજેલ શબ્દો પર આંખો ઠરે એ રીતે એ કૃતિને નિહાળવી પણ જોઈએ જેથી જો એકનો એક શબ્દ પુનરાવર્તિત થતો હોય તો એ પુનરાવર્તનમાંથી સૌંદર્ય પ્રકટે છે કે કેમ? એનો ખ્યાલ આવી શકે. જો એ કૃતિનો અનુવાદ કરવાની ઇચ્છા હોય ત્યારે તો વારંવાર એ કૃતિમાંથી પસાર થવું જોઈએ. શબ્દોના વિનિયોગ પાછળની ભાવનાને અને સર્જકના કથનના હાર્દને પામવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ. એ પછી પામી લીધાંની મનને દ્રઢ અનુભૂતિ થાય પછી અનુવાદ કરવો જોઈએ. કાવ્યનો અનુવાદ અને એમાં પણ ગઝલનો અનુવાદ કરવાનું કાર્ય અતિ કપરું છે. જો મૂળ કૃતિ અને અનુવાદ જેમાં કરાય છે એ ભાષા ઉપર પકડ હોય તો તમે અનુવાદ કરવા માટે સજ્જ છો… ગઝલનો અનુવાદ મૂળ કૃતિના છંદમાં કઈ રીતે કરી શકાય એનો નમુનો જુઓ. મૂળ ગઝલ ગઝલમર્મજ્ઞ અને ઉમદા ગઝલકાર શૂન્ય પાલનપુરીની છે અને અનુવાદ અઝીઝ કાદરીનો.

… શૂન્ય પાલનપુરી

આવ્યો છે જમાનો ફૂલોનો, આવી છે જવાની ફૂલોની.

કળીઓને કહી દો સંભળાવે, રંગીન કહાની ફૂલોની.

સૌંદર્યની ચાહતના પરદે, સૌંદર્યની લૂંટો ચાલે છે,

ફૂલે તો બિચારાં શું ફૂલે! દુશ્મન છે જવાની ફૂલોની.

અધિકાર હશે કૈં કાંટાનો, એની તો રહીના લેશ ખબર,

ચીરાઈ ગયો પાલવ જ્યારે, છેડી મેં જવાની ફૂલોની.

ઉપવનને લૂંટાવી દેવાનો આરોપ છે કોના જોબન પર?

કાંટાની અદાલત બેઠી કાં લેવાને જુબાની ફૂલોની?

ઝુરંતો પરિમલ ભટકે છે કાં વહેલી સવારે ઉપવનમાં?

વ્યાકુળ છે કોના દર્શનની એ રડતી જવાની ફૂલોની?

બે પળ આ જીવનની રંગત છે, બે પળ આ ચમનની શોભા છે,

સંભળાય છે નિશદિન કળીઓને આ બોધ કહાની ફૂલોની.

તું ‘શૂન્ય’ કવિને શું જાણે? એ કેવો રૂપનો પાગલ છે?

રાખે છે હ્રદય પર કોરીને રંગીન નિશાની ફૂલોની.

आया है ज़माना फूलों का, लाया है जवानी फूलों की।

 कलियों के लबों पर जारी है, रंगीन कहानी फूलों की।

परदे में मुहब्बत के देखो अब हुस्न को लूटा जाता है,

फूले तो भला कैसे फूलें दुश्मन है जवानी फूलों की।

काँटों का भी कुछ हक़ है आख़िर, इतनी भी नहीं थी मुझ को ख़बर,

दामन को यक़ायक़ चीर गई बेबाक़ जवानी फूलों की।

गुलशन में सहर के वक़्त हवा मग़मूम है किस की फ़ुर्कत में,

रंजूर है आख़िर किस के लिये शादाब जवानी फूलों की।

पल दो पल ज़िस्त की रंगत है पल दो पल हुस्न है गुलशन का

 कहती है सबा अब रोज़ अक़्सर दिलसोज़ कहानी फूलों की।

तुम ‘शून्य’ को आख़िर क्या जानो है रंग का, रूप का दीवाना

 लाया है अज़ल से सीने में वो सिर्फ़ निशानी फूलों की।

 अनुवाद: … अज़ीज़ क़ादरी

શૂન્યની ગઝલનો આ અનુવાદ મૂળ ગઝલ જે છંદમાં છે એ જ છંદમાં કરાયો છે. ગઝલના અનુવાદમાં સૌથી મોટી સમસ્યા કાફિયાની જાળવણી સતાવે એમાંથી અનુવાદકે પોતાની રીતે માર્ગ શોધવો જોઈએ.

Share this:

 

…

સાહિત્યમાં લુચ્ચાઈ નહીં, સચ્ચાઈનું મહત્ત્વ હોવું જોઈએ……શકીલ કાદરી

સાહિત્યમાં જે કાંઈ ઘટનાઓ બને છે એનો સંબંધ માત્ર કળા સાથે જ કાંઈ હોતો નથી. સામાજિક અને આર્થિક સંબંધો પણ એને અસર કરે છે… વિવિધ ભાષાઓમાં જે કળાના જે સામયિકો પ્રકટ થતાં હોય છે. એમનો ગાઢ સંબંધ વિદેશના ડોલર સાથે હોય છે. એટલે સામયિકોમાં ડોલરિયા કવિઓ, શાયરો, સાહિત્યકારો છવાયેલાં હોય છે. ઉર્દૂના સામયિકો આજે તમે જુઓ તો આ વાતનો તરત જ ખ્યાલ આવે. આની પાછળનું આજે કારણ એ છે કે સામયિક ચલાવવું ખર્ચાળ પ્રવૃત્તિ બની છે અને લવાજમો ઉપર કાંઈ કોઈ સામયિક ચલાવી શકાય નહીં… એટલે વિદેશમાંના સાહિત્યકારોથી કેટલાંક સામયિકો ટકી જાય છે… એમને ત્યાંના સાહિત્યકારોની તસ્વીર કે એમની થોડીક કૃતિઓ પ્રકાશિત કરવા સીવાય કાંઈ ગુમાવવાનું હોતું નથી. આ પ્રવૃત્તિથી ગઝલનું ક્ષેત્ર પણ અલિપ્ત નથી. મેં જ્યારે ગઝલવિવેચન શરૂ કર્યું ત્યારે આદિલ મન્સૂરી જેવા ગઝલકારો બીજા ગઝલ સામયિકોમાં છવાયેલાં રહેતાં તેમ અન્ય વિદેશી ગઝલકારોની તસ્વીરો પણ છવાયેલી રહેતી. જલન માતરી, રાજેન્દ્ર શુક્લ, ચિનુ મોદી, મુસાફિર પાલનપુરી આદિએ મારાં કાર્યની નોંધ અવશ્ય લીધી હતી આદિલ સાહેબ એમાંથી બાકાત હતાં… ભલું થાય હેમંત ધોરડાનું કે એમણે ‘તાણાવાણાં’ લખ્યું… એમાં આદિલ મન્સૂરી, ચિનુ મોદી, શોભિત દેસાઈ આદિની ગઝલો વિશે ઉગ્ર ટીકા કરી… એમની કેટલીક દલીલોમાં વજૂદ હતું પણ કેટલીક દલીલોમાં વજૂદ નહતું. આ ઘટનાથી આદિલ મન્સૂરી ઘવાયાં… એમણે પોતાની ગઝલોનો બચાવ કરી શકે એ માટે એમનો રથ ખેંચનારા અશ્વ અને પાલખી ઊંચકનાર કહાર કવિઓએ છૂટાં મૂક્યાં. આદિલ મન્સૂરીથી લાભ લેનારા અમદાવાદ-વડોદરા અને અન્ય શહેરોના ગઝલવિવેચકોના ઘરે આ અશ્વો અને કહારો ફરી વળ્યાં… પણ આદિલ મન્સૂરીની સર્જકતા સામે હેમંત ધોરડાએ ઊભાં કરેલ મુદ્દાઓ સામે પ્રતિવાદ કરવાની તમામે પોતાની અક્ષમતા બતાવી…. અને એ પછી એક દિવસ બે બિનનિવાસી ભારતીય બે અને એક ભારતના એમ ત્રણ ગઝલકારો મારે ઘરે આવ્યાં અને મેં ઉપર કહી એ વાત કરી તાણાવાણાંની કૉપી આપી… આદિલ મન્સૂરીના જે સંગ્રહ મારી પાસે નહતાં તે પણ આપ્યાં… મેં આદિલની ગઝલોનો અને હેમંત ઘોરડાએ ઊભાં કરેલ મુદ્દાઓનો જવાબ આપવા એક પુસ્તક લખી આપવાનું વચન આપ્યું… એ જ રાતે આદિલ સાહેબનો ફોન મારા પર આવ્યો અને સતત બેથી ત્રણ મહિના સુધી લગભગ દરરોજ ફોન પર વાત થતી. એમાં કેટલીક વાતો તો અહીં લખી શકાય એવી નથી… ભારતના કેટલાંક ગઝલકારો ત્યાં જાય એટલે કોઈ મુસાફો કરી એટલે કે હાથ મેળવી હથેળી પર ડોલર મૂકે એટલે મુઠ્ઠીવાળી કઈ રીતે એ ગઝલકાર ખીસ્સામાં સેરવી દે એ વાત કરી શાયરોના સ્વમાનનો મુદ્દો પણ ઊભો કર્યો… મને ત્યાં બોલાવવાની પણ વાત કરી પણ મેં સ્પષ્ટ કહ્યું કે “ત્યાં આવવાની મારી ઈચ્છા નથી. ત્યાંના એક સાહિત્યકારનું નામ પણ એમણે લીધું હતું. અને કહ્યું હતું કે એ તમે કહેતાં હોવ તો એ તમને હું કહું એટલે ટીકીટ મોકલી આપશે…” એ જ સમયે વડોદરાના એક બિનમુસ્લિમ યુવા ગઝલકાર ત્યાં હતાં. એ આદિલ સાહેબને મળવા માંગતાં હતાં એટલે આદિલ સાહેબે મને પૂછ્યું કે… ફલાણાં ગઝલકારનો ફોન હતો.. મને અહીં મળવા માંગે છે… શું કરું હા પાડું… મળવા જેવો માણસ છે?” મેં હકારાત્મક જવાબ આપ્યો અને કહ્યું કે “મારાથી થોડાં અતડાં રહે છે પણ તમને મળે એમાં વાંધો નથી. હેમંત ધોરડાના મિત્ર છે.” પછી એ ભાઈ મળ્યાં કે નહીં મેં પૂછ્યું નહીં. પણ “તાણાવાણાં” નિમિત્તે અમારી મિત્રતા બીજા કોઈપણ ગઝલકાર કરતાં ગાઢ બની. જયંત પરમારના પુસ્તકના વિમોચન વખતે તે બિસ્મિલ્લાહ આપા (એમના પત્ની), જયંત પરમાર, સાદિક નૂર અને ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસના એક પત્રકાર સાથે વડોદરા પણ આવ્યાં. એ દરમિયાન મારા લખાણ માટે ઉપયોગી હોય એવી સામગ્રી એ એમના ભાઈ અબદુલ્લાહ સાથે અને ક્યારેક ભત્રીજા તાહા સાથે મોકલતાં રહ્યાં… એમણે મોકલેલ એક મહત્ત્વના સુવિનિયરની તસ્વીર મેં અહીં મૂકી છે. સાથે આદિલના નાના ભાઈ સિરાજ, સૌથી મોટા બેન ઝુબેદા, બહેન સફિયા સિરાજ, જાફર, અબ્દુલાહ (તાહાના પિતા) અને ઇકબાલ, હમીદા, ખુરશીદા અને કુરેશાની તસ્વીરો પણ મેઈલમાં મોકલી હતી. ટૂંકમાં એટલું જ કે સાહિત્યમાં પણ તમે બીજાને કેટલાં ઉપયોગી બનો છો એની ઉપર પણ ઘણું બધું નિર્ભર હોય છે… તાણાવાણાને કારણે આદિલ સાહેબની ગઝલ ખરડાતી બચી અને મારાં એક પુસ્તકનું ટોરેન્ટોમાં વિમોચન થયું એ આ પ્રસંગની ઉપલબ્ધિ… થોડાંક મહિનાઓની આ મિત્રતા મારા માટે એમનો લાંબા ગાળાથી લાભ લેનારાઓ અને અણીના સમયે બચાવ માટે નહીં આવનારાઓ કરતાં અદકેરી છે.

(Courtesy: Shakeel Kadri Face book wall)

Share this:

આજકાલ….મનીષી જાની

એક કણ રે આપો —-– સુંદરમ્

એક કણ રે આપો, આખો મણ નહિ માંગુ,

એક કણ રે આપો, મારા રાજ !

આખા રે ભંડાર મારા એ રહ્યા.

એક આંગણું આપો, આખું આભ નહિ માંગુ,

એક આંગણું આપો, મારા રાજ !

આખા રે બ્રહ્માંડ મારાં એ રહ્યાં.

એક પાંદડી આપો, આખું ફૂલ નહિ માંગુ,

એક પાંદડી આપો, મારા રાજ !

આખી રે વસંત મારી એ રહી.

એક ઘૂંટડો આપો, આખો ઘટ નહિ માંગુ,

એક ઘૂંટડો આપો, મારા રાજ !

આખા રે સ્રોવર મારાં એ રહ્યાં.

એક મીટડી આપો, આખી પ્રીત નહિ માંગુ,

એક મીટડી આપો, મારા રાજ !

આખા રે અમૃત મારાં એ રહ્યાં.

( courtesy…Sree Jugal Kishore facebook wall)

Share this:

ગુજરાતી ગઝલના બંદા: ડો.અશરફ ડબાવાલા….ડો.એસ.એસ.રાહી

 

(Courtesy:Gujarat Today 13 July2020)

Share this:

નેઅમત છે….મહેક ટંકારવી (બોલ્ટન-યુ.કે)

(Courtesy: Gujarat today 3july20)

Share this:

કોરોના વાયરસ : શિકવા,જવાબે શિકવા…મહેક ટંકારવી (બોલ્ટન,યુ.કે)

(  (ગુજરાત ટુડે.22 જુન 2020)

(Coutesy: Facebook wall Shakeel Qadri.)

સંસ્કૃતિ— સૈફ પાલનપુરી

નઝ્મ : સંસ્કૃતિ— સૈફ પાલનપુરી

 સંસ્કૃતિ

“સંસ્કૃતિ એટલે શું ?”

 શરબતી આંખના માલિક મને પૂછી બેઠાં

 સંસ્કૃતિ એટલે શું ?”

એમનો ફૂલ સમો ચહેરો હું જોતો જ રહ્યો

 કિંતુ સમજ્યા નહીં તેઓ મારો આ છાનો જવાબ

 તેઓ ખુદ પોતાની શક્તિથી પરિચિત ન હતા.

બોલ્યા : “શાયર , મને આ પ્રશ્નનો ઉત્તર આપો,

સંસ્કૃતિ એટલે શું ? ”

ચૂપ થઈ, જઈને મનોમન મેં વિચાર્યું ” કે ‘ભલા,

સંસ્કૃતિ એટલે શું ?’

મારું મન બોલી ઉઠયું ;

“સંસ્કૃતિ એટલે થોડીક લકીરોની રમત;

એ ઇતિહાસના પાના હો કે હો તાજમહલ

 હો પછી ચીનની દીવાલ કે પીરામીડો

 સંસ્કૃતિ એટલે થોડીક લકીરોની રમત.

સંસ્કૃતિ એટલે બનતી ને ભૂંસાતી રેખા

 આ લકીરોનો કુશળતાથી સહારો લઈને

 માનવીએ થોડી આકૃતિએ સર્જાવી છે ,

મરતાં ઈન્સાને જીવન કેરી નિશાની માટે

 એક ખડેરની દુનિયા નવી જન્માવી છે.

સંસ્કૃતિ એટલે થોડીક લકીરોની રમત

 સંસ્કૃતિ એટલે બનતી ને ભૂંસાતી રેખા.

થોડી રસ્મો , થોડી રીતો, થોડાં બંધન ને રિવાજ

 થોડું ગૌરવ , થોડી ભ્રમણા , થોડાં મનગમતા સમાજ

 સંસ્કૃતિ એટલે આવી જ લકીરોની રમત

 સંસ્કૃતિ એટલે માનવના અમરતાના પ્રયાસ

 જેની નિષ્ફળતા, સફળતા ન એ ખુદ જોઈ શક્યો.

શરબતી આંખના માલિક મને જોતાં જ રહ્યા

 થોડું વિસ્મય, થોડું કૌતુક , થોડી વિહ્વળતાથી

 શરબતી, આંખના માલિક મને જોતાં જ રહ્યાં-

ને પછી સહેજ કર્યો છણકો ને બોલી ઊઠયાં

“લોક ક્હે છે તમે શાયર છો ને જાણો છો બધું,

તો પછી આમ શું ચૂપ છો, મને ઉત્તર આપો-

સંસ્કૃતિ એટલે શું ? ”

હું તરત બોલી ઊઠયો :

 “સંસ્કૃતિ એટલે આ આપનો ભોળા ચહેરો,

સંસ્કૃતિ એટલે આ આપની હસતી આંખો.

સંસ્કૃતિ એટલે એટલે સંગાથમાં વીતેલું જીવન,

સંસ્કૃતિ એટલે બસ આપનું હમેશ મનન.”

મારા ઉત્તરથી તરત તેઓ તો શરમાઈ ગયા.

એકી સાથે બધા અર્થો જાણે સમજાઈ ગયા.

એક નવી સંસ્કૃતિ કેરી જાણે જોતા હો ઝલક

 શરબતી નેણ પછી સ્વપ્નમાં બીડાઈ ગયાં.

ના કોઈ તાજમહલ છે કે ન પીરામીડો

 તોય આ સંસ્કૃતિનો નાશ થયો છે ન થશે,

આ મોહબ્બતની ઈમારત, આ પ્રણયની મહેલાત

 ફક્ત આંખોના સહારે જે ઉભી થઈ ગઈ છે

એને ખડેર કે વેરાનીની ચિંતા જ નથી.

કોમી રમખાણોનાં ૧૬ વર્ષ : ઉમ્મિદોં કે નિશાં બાકી હૈં….જે.એસ. બંદુકવાલા

05-04-2018

૨૭ ફેબ્રુઆરી, ૨૦૦૨નો એ દુર્ભાગ્યૂર્ણ દિવસ આજે પણ મને ડરાવી જાય છે …

હું વડોદરા યુનિવર્સિટીની મારી ફિઝિક્સ લૅબમાં હતો. અચાનક એક પટાવાળો દોડતો આવ્યો અને મને સમાચાર આપ્યા. અયોધ્યાથી કારસેવકોને લઈને આવી રહેલી એક ટ્રેન પર ગોધરામાં હુમલો થયો છે અને આ હુમલામાં કેટલાક કારસેવકોને જીવતાં સળગાવવામાં આવ્યાં છે. વિશ્વ હિંદુ પરિષદ દ્વારા મૃત્યુ પામેલા કારસેવકોની બીજા દિવસે વિશાળ શબયાત્રા કાઢવાનો કાર્યક્રમ ઘડવામાં આવ્યો હતો અને તે માટે તમામ મૃતદેહો અમદાવાદ લઈ જવાના હતા.

આ સાંભળતાવેંત ડરના ઓથારે મને જકડી લીધો. જુલૂસના ઉન્માદની કલ્પના માત્રથી હું ધ્રૂજી ઊઠ્યો. ઉન્માદમાં ટોળાં દ્વારા મુસ્લિમોની હત્યા અને તેમની સંપત્તિને જે નુકસાન થવાનું હતું, એનાથી મુસ્લિમ સમુદાયને એટલો મોટો ધક્કો લાગશે કે કદાચ તેઓ ભવિષ્યમાં ફરી ઊભા ન પણ થઈ શકે. કોમી હિંસાની આશંકા મારા મનને ઘેરી વળી હતી.

અલબત્ત, આ આશંકા કંઈ એમ જ નહોતી. દેશનાં તમામ રાજ્યોમાં ગુજરાત સૌથી વધુ ભગવાકરણનો ભોગ બન્યું હતું. અહિંસાના સૌથી મોટા હિમાયતી ગાંધીની જન્મભૂમિ રહેલું ગુજરાત વિ.હિ.પ., આર.એસ.એસ. અને ભા.જ.પ.નો ગઢ બની ચૂક્યું છે, એ સૌથી મોટી વિટંબણા છે.

વર્ષ ૧૯૭૨માં અમેરિકામાં અભ્યાસ પૂર્ણ કરીને હું વડોદરા યુનિવસિર્ટીમાં જોડાયો. મારા મનમાં આ શહેર એટલે સાંપ્રદાયિક દૃષ્ટિએ વિભાજિત શહેર એવી કંઈક છબિ હતી. હિંદુ-મુસ્લિમ વચ્ચે થતાં નાનાં છમકલાં પણ શહેરની શાંતિને ડહોળવાનું કામ કરતાં હતાં.

પોલીસ પણ કાયદો-વ્યવસ્થા જાળવવામાં ભેદભાવ રાખતી હતી. આ જ કારણે હું ઍક્ટિવિઝમ અને વિરોધના માર્ગે વળ્યો, પરિણામે મારે અનેક વાર જેલમાં પણ જવું પડ્યું. એટલું જ નહીં, અન્યાયનો વિરોધ કરવાના કારણે મારા ઘર પર પણ ટોળાંએ કેટલીક વખત હુમલા કર્યા છે. આવી હિંસા મારી પત્ની માટે અસહ્ય થઈ પડતી. હિંસાના ઓથારે તેને ડિપ્રેશનનો શિકાર બનાવી દીધી હતી અને અંતે ૨૦૦૧માં તે અવસાન પામી.

અમારાં સગાં-સંબંધી કોઈ પણ વડોદરા અથવા તો ગુજરાતમાં ક્યાં ય નથી રહેતાં, મારો એક માત્ર દીકરો અમેરિકામાં હતો. મારી સાથે મારી ૨૩ વર્ષની દીકરી, જેના તે કાળે જ એક ગુજરાતી હિંદુ યુવક સાથે લગ્ન થવાનાં હતાં.

મારા સિદ્ધાંતોને અનુસરીને મેં હંમેશાં બહુસંખ્યક વિસ્તારોમાં રહેવાનું પસંદ કર્યું છે. હું આજે પણ એ દૃઢપણે માનું છું કે ખરી રાષ્ટ્રીય એકતા ત્યારે જ આવી શકે, જ્યારે તમામ જાતિ અને ધર્મના લોકો એક જ લત્તા, મહોલ્લા, સોસાયટીમાં સાથે રહે, પરંતુ આપણા દેશની કમનસીબી છે કે લોકો પોતાની જાતિ અને ધર્મ અનુસાર અલગ-અલગ વિસ્તારોમાં રહેતાં આવ્યાં છે.

નેલ્સન મંડેલા અને માર્ટિન લ્યુથર કિંગ મારા હીરો છે. આ બંને દૃઢપણે માનતા હતા કે, શ્વેત અને અશ્વત સાથે રહી શકે, જમી શકે છે અને કામ પણ કરી શકે છે. જો કે તેઓએ તેમની આ દૃઢ માન્યતાની મસમોટી કિંમત ચૂકવવી પડી છે. આનો બીજો અર્થ એ છે કે જ્યારે કોમી રમખાણ થશે, ત્યારે હું પણ મારા સિદ્ધાંત – સર્વ ધર્મ સાથે વસવાટ-ને કારણે સરળતાથી ટોળાનું નિશાન બની શકું છું.

અને એ દિવસે થયું પણ એવું જ. ગોધરામાં જ્યારે ટ્રેન સળગાવી દેવામાં આવી, ત્યારે મારા પાડોશીઓએ મને તરછોડી દીધો. હુલ્લડખોરોનું ટોળું ગૅસનાં સિલિન્ડર લઈને મારા ઘર પર ધસી આવ્યું અને તેમણે સિલિન્ડર સળગાવ્યું. અને અમારા આનંદની અનેક યાદોનું સાક્ષી રહેલું મારું ઘર માત્ર પંદર જ મિનિટમાં નેસ્તાનાબૂદ થઈ ગયું. આ ભયાવહ દુર્ઘટનામાં આશ્વાસન લેવા જેવી વાત એટલી જ હતી કે, મને અને મારી દીકરીને મારવાનો પ્રયાસ થયો હોવા છતાં અમે બચી શક્યાં હતાં. એ દિવસે મેં મારું બધું જ ખોઈ નાંખ્યું.

ગુજરાતના તત્કાલીન મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના સિતારા તે સમયે બુલંદીઓ પર હતા. ૨૦૦૨નાં કોમી રમખાણો ભારતની સત્તા પર બિરાજવાના તેમના અભિયાનનું પ્રથમ ડગ હતું. મારી સૌથી મોટી ચિંતા એ હતી કે શું ગાંધીયુગનો અંત થઈ ચૂક્યો છે? શું ગુજરાતના હિંદુઓ આ જ રાજ્યના સૌથી મહાન વ્યક્તિના વિચારોનો આમ જ ત્યાગ કરી દેશે?

હવે મને લાગી રહ્યું કે મારા ડર, મારી શંકાઓ ખોટાં ઠર્યાં છે. એ જ રાતે મારા એક વરિષ્ઠ સહકર્મી, જે થોડા જ સમય બાદ કુલપતિ બનનાર હતા, તેઓ આવી સ્થિતિમાં પણ આગળ આવ્યા અને મારી દીકરીને અમારા એ અર્ધબળેલાં ઘરે લઈ ગયા, જેથી અમે તેમાંથી અમારાં પાસપોર્ટ અને અન્ય મહત્ત્વના દસ્તાવેજ મેળવી શકીએ. તેઓ અડધી રાત્રે ખૂબ જ તનાવપૂર્ણ વિસ્તારમાં ગયા હતા. આ ખૂબ જોખમી હતું, તેમ છતાં તેઓ આ મુશ્કેલ સ્થિતિમાં અમારી મદદ કરવા માગતા હતા.

બીજા દિવસે અમે જ્યાં આશરો લીધો હતો, તે જગ્યા વિશે ટી.વી. ઍન્કર બરખા દત્તને માહિતી મળી. ત્યાં તે મારી દીકરી અને મારો ઇન્ટરવ્યૂ લેવાં આવ્યાં. મારી દીકરીએ ખૂબ ટૂંકા ગાળામાં તેની મા અને ઘર ગુમાવ્યાં હતાં. ઇન્ટરવ્યૂ દરમિયાન તે રડી પડી. આ રેકૉર્ડિંગ દરમિયાન બરખા પોતે પણ રડી પડી અને ઇન્ટરવ્યૂનું રેકૉર્ડિંગ બંદ કરવું પડ્યું.

એક મુસ્લિમ છોકરીની સ્થિતિ પર એક રાષ્ટ્રીય સ્તરની જાણીતી હસ્તીનું આ રીતે રડવું, એ એ વાતનો પુરાવો હતો કે મોદી અને તેમના ભગવા સમર્થકોની પહોંચની પાર પણ એક ભારત અસ્તિત્વ ધરાવે છે.

ગુજરાતના તનાવથી બચવા માટે અમે મુંબઈ ચાલ્યાં ગયાં. તે પછીના દિવસે મુંબઈમાં સાંજે મને સામાજિક કાર્યકરોથી ભરાયેલાં એક હૉલમાં બોલવા માટે આમંત્રિત કરવામાં આવ્યો. હું તેમાંથી મોટા ભાગના લોકોને ઓળખતો નહોતો. અહીં એ કહેવું જરૂરી નથી કે એ તમામનો મારા પ્રત્યેનો દૃષ્ટિકોણ સહાનુભૂતિભર્યો હતો.

થોડા સમય બાદ અમે મારા દીકરા પાસે અમેરિકા જતાં રહ્યાં. ત્યાં સૌપ્રથમ મારા એક આઈ.એ.એસ. અધિકારી મિત્રની વિધવા પત્ની પોતાની દીકરી સાથે અમને મળવા આવી. તેઓ મારા દીકરાના ઘરથી અંદાજે પાંચસો કિલોમીટર દૂર રહેતાં હતાં. તેમને અમારી ચિંતા હતી. સંયોગની વાત છે કે તેઓ બિહારના ભૂમિહાર (બ્રાહ્મણ) હતાં.

ઘણા દિવસો સુધી ભારતીય-અમેરિકી અમારી ખબરઅંતર પૂછવા માટે ફોન કરતાં હતાં. આ ખબરઅંતર પૂછનારાઓમાં રાજમોહન ગાંધી, સેમ પિત્રોડા, નોબેલ સન્માનિત વેંકટરામન ‘વેંકી’ રામકૃષ્ણનના પિતા પ્રોફેસર રામકૃષ્ણન સામેલ હતા. રામકૃષ્ણને થોડા વખત બાદ મને વિમાનની રિટર્નટિકિટ મોકલી હતી, જેથી લગભગ હું ૩,૦૦૦ કિલોમીટરનું અંતર કાપીને તેમના ઘરે જઈને તેમની સાથે થોડો સમય રહી શકું.

વડોદરા પાછા ફર્યા બાદ, જાણીતા ગાંધીવાદી ઝીણાભાઈ દરજી યુનિવર્સિટીના નવા ફ્લૅટ પર મને મળવા આવ્યા. મને જોઈને તેઓ ધ્રૂસકે ચડ્યા. હું આ વાતનો ઉલ્લેખ એ માટે જ કરી રહ્યો છું કે દેશ અને વિદેશમાં કેટલાક પ્રતિભાશાળી ભારતીયોએ કટ્ટરવાદીઓ દ્વારા મારા ઘર સળગાવાના કૃત્યને કેવી રીતે જોયું હતું.

આ બધી ઘટનાઓની મારા પર ખૂબ ઊંડી અસર પડી. મારો ગાંધી અને હિંદુ મિત્રો પર વિશ્વાસ સ્થપાયો હતો. હવે મારે મારા દુઃખ અને નુકસાનથી ઉપર ઊઠીને જોવાનું હતું. મારે મારા સમાજ અને ગુજરાતના હિંદુઓ સાથે ફરી એક થવાના માર્ગનું નિર્માણ કરવાનું હતું. આપણે ગાંધીથી નેહરુ, ટાગોરથી સુભાષચંદ્ર બોઝ, ગોપાલકૃષ્ણ ગોખલેથી સી.રાજગોપાલચારી જેવા મહાપુરુષોનાં સ્વપ્નોને નફરત અને કટ્ટરતા સામે તૂટવા નહીં દઈએ.

ફરી બંધાતી આશા

કોમી રમખાણો દરમિયાન મુસ્લિમસમાજે જે મુશ્કેલીનો સામનો કર્યો, તે પડકારભરી હતી. અંદાજે બે હજાર મુસલમાન માર્યા ગયા. ઘણી મહિલાઓનો બળાત્કાર થયો. ઘણાં બાળકો તેમની આંખો સામે જ અનાથ થયાં. સંપત્તિનું નુકસાન કરોડોમાં હતું, પરંતુ સૌથી મોટી મુશ્કેલી હતી કે હજારો લોકોએ પોતાનું વસાવેલું ઘર છોડીને અન્ય જગ્યાએ જવું પડ્યું. આનાં પરિણામે નોકરીઓ, વેપાર અને બાળકોના અભ્યાસનું પણ મોટું નુકસાન થયું.

આવા સમયે પણ પોલીસ એવા યુવાનોને હેરાન કરતી હતી, જે પોતે જ રમખાણોથી પીડિત હતા. સ્થિતિ વધુ ખરાબ ત્યારે થઈ જ્યારે અમારામાંથી કેટલાક સામાજિક કાર્યકરોઓએ પોતાનો લાભ જોઈને ભા.જ.પ. તરફી થવા માંડ્યા. જો કે, અત્યારની સ્થિતિ જોતાં એવું લાગે છે કે આ ચમત્કાર છે કે આપણે આ ખરાબ સમયથી બહાર આવી ચૂક્યા છે.

આનો શ્રેય તે હિંદુઓને જાય છે, જે મુસ્લિમોની મદદ કરવા આગળ આવ્યા. ગાંધીવાદી, સમાજવાદી અને માનવાધિકાર કાર્યકર્તા સક્રિય થયા. તે તમામ ભલા લોકોનાં નામ લખવાનું શક્ય નથી, પરંતુ તેમ છતાં હું કહેવા ઇચ્છું કે વડોદરામાં કિરીટ ભટ્ટ અને જગદીશ શાહ, મુકુલ સિન્હા, ઇન્દુકુમાર જાની, પ્રકાશ ન. શાહ અને ગગન શેઠીએ ખૂબ જ સાર્થક કામ કર્યું.

બાળકો અભ્યાસ ન છોડે તે માટે શિષ્યવૃત્તિ આપવાનું શરૂ કરવામાં આવ્યું. શરણાર્થીઓને વસાવવા માટે ઇસ્લામિક રિલીફ કમિટીએ ઘણી નિવાસી કૉલોની નિર્માણ કરી. કલોલની એક કમિટીએ નજીકના વિસ્તારના ડેરોલના પીડિતોને મદદ કરી હતી. આ વિસ્તારમાં પૂરા ગુજરાતભરમાંથી સૌથી વધુ હત્યા થઈ હતી, અને જ્યાં સુધી મારી જાણકારી છે, આ ગુના માટે કોઈને પણ દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યા નથી.

નસીબજોગે ગગન શેઠીએ ત્યાં એક શાળા શરૂ કરી છે. કલોલના વિદ્યાર્થીઓમાં ત્રણ અનાથ છોકરીઓ પણ હતી, જેમ શાળા અને બોર્ડની પરીક્ષાઓમાં ખૂબ જ સારું પરિણામ લાવી. વડોદરાની જિદની ઇલ્મા ટ્રસ્ટે તેમની અભ્યાસની જવાબદારી ઉઠાવી. આજે નજીકના જ એક ફાર્મ- પ્લાન્ટમાં તે કૅમિસ્ટ અને માઇક્રોબાયોલૉજિસ્ટના પદે કામ કરી રહી છે.

સોળ વર્ષનો સમય વીત્યા બાદ એટલું કહી શકાય કે ૨૦૦૨માં આ સમુદાયને પૂર્ણપણે ખતમ કરી દેવાનો ડર ખોટો સાબિત થયો છે. જો શિક્ષણની ગુણવત્તા, આર્થિક સ્થિતિ અને મહિલાઓના ઉત્થાનની વાત કરીએ, તો મુસ્લિમ પહેલાં કરતાં સારી સ્થિતિમાં છે.

દર વર્ષે બૉર્ડ- યુનિવર્સિટીની પરીક્ષાઓનાં પરિણામ આવે છે, ત્યારે મુસ્લિમ છોકરા-છોકરીઓનાં નામો સારાં પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. પોતાની બૅચમાં અવ્વલ આવનારી મુસ્લિમ છોકરીઓની તસવીર અખબારોમાં દૃશ્યમાન થવી બિલકુલ સામાન્ય થઈ ચૂક્યું છે.

આ વર્ષે જ એક સૈયદ છોકરીએ બોર્ડની પરીક્ષાઓમાં ગુજરાત રાજ્યમાં ટોપ કર્યું છે. એક અન્ય છોકરી ચાર પ્રયાસ બાદ નીટ મેડિકલ ઍક્‌ઝામ ઉત્તીર્ણ કરી છે. આ પહેલાં ન તેણે હાર માની, ન તેનાં માતા-પિતાએ. વડોદરામાં તાઈવાડા નામના એક નાનકડો વિસ્તાર છે, જ્યાં સૌથી વધુ ચાર્ટ્‌ર્ડ એકાઉન્ટન્ટ છે.

તેમ છતાં આપણે બોર્ડની પરીક્ષામાં નપાસ થતાં વધી રહેલા દરથી પરેશાન છે. જ્યાં મધ્ય-ઉચ્ચવર્ગનાં બાળકો શિક્ષણમાં સારું કરી રહ્યાં છે, નિમ્નવર્ગના મુસ્લિમો પર ભારણ વધ્યું છે. ગુજરાતના શિક્ષણક્ષેત્રમાં પૈસાની બોલબાલા છે અને ગરીબવર્ગ તેનાથી તાલમેલ બેસાડી શકતો નથી. તેમની સંખ્યા એટલી બધી છે કે સમુદાય પોતે પણ આ પડકારનો સામનો કરી શકતો નથી. ઇંશાઅલ્લાહ, આનો જલદીથી કોઈ ઉકેલ નીકળશે.

અમે કેટલાક ગરીબ વિસ્તારોમાં ‘રીડિંગરૂમ્સ’ શરૂ કર્યા છે, જ્યાં છોકરા-છોકરીઓ અભ્યાસ માટે આવે તે અર્થે અમે પ્રોત્સાહન આપી રહ્યાં છે, કારણ કે તેમનાં નાનાં ઘરોમાં ઓછા પ્રકાશ અને બહારના અવાજથી અભ્યાસ કરવાનું મુશ્કેલ બને છે.

૨૦૦૨ની ઘટનાનું એક સકારાત્મક પરિણામ એ પણ આવ્યું કે હવે મુસ્લિમ સમાજનો એલિટવર્ગ સમાજને આગળ લાવવા માટે વિચાર કરવા લાગ્યો છે. વડોદરામાં રવિવારની સવારે અવારનવાર મેડિકલ કૅમ્પ યોજાય છે. સૌથી સારા મેડિકલ વિશેષજ્ઞ અહીંયાં વિનામૂલ્યે ઇલાજ અને દવાઓ આપે છે. આવું અન્ય શહેરોમાં પણ થવું જોઈએ.

અંતે, રાજનીતિની વાત કરીએ તો મુસ્લિમ સંભવતઃ ત્યાં અસ્તિત્વમાં જ નથી. ગત ત્રણ દાયકાથી ગુજરાતનો કોઈ મુસ્લિમ ચૂંટાઈને લોકસભામાં આવ્યો નથી. અમારી વસતી દસ ટકા છે, તેમ છતાં વિધાનસભામાં ૧૮૦માંથી માત્ર ત્રણ મુસ્લિમ છે. મોદી મુસ્લિમોને રાજનીતિમાંથી મિટાવી દેવામાં સફળ રહ્યા છે.

પરંતુ શું તેનાથી ખરેખર કોઈ ફરક પડે છે? હું એની અપેક્ષા પોતાની તાકતથી વધુ સારું શિક્ષણ, આર્થિક રીતે સદ્ધરતા અને મહિલાઓના ઉત્થાનમાં લગાવવા પર ધ્યાન આપીશ. આખરે આ તો રીત હતી, જે અમેરિકામાં યહૂદીઓએ સ્વીકારી હતી.

Share this:

દારૂલ ઉલૂમ દેવબંદના શયખૂલ હદીસ મુફતી સઈદ અહમદ પાલનપુરીની વસમી વિદાય..ગુજરાત ટુડે

(Coutrtesy: Gujarat Today 19 May20)

આંસુ થઈ ખરે છે તારલા— આદિલ મન્સૂરી

.

સેંકડો વર્ષોથી આકાશે બળે છે તારલા,

રાતના અંધકારને ધોવા મથે છે તારલા

.

ચાંદનો દીવો લઈ આકાશના જંગલ મહીં,

રાતભર ઉષા, તને શોધ્યા કરે છે તારલા.

.

 ચાંદનીમાં એકલો ફરતો નિહાળીને મને,

એકબીજા સામે જોઈને હસે છે તારલા.

.

ચાંદ સાથે વાદળોને ગેલ કરતા જોઈને,

આગમાં ઈર્ષા તણી સળગી મરે છે તારલા.

.

દિવસે ક્યારેય દેખાતા નથી આકાશમાં,

આટલાં શું કામ સૂરજથી ડરે છે તારલા?

.

સ્થાન હું શોધું છું મારું એમની આંખો મહીં,

જેમની આંખોથી આંસુ થઈ ખરે છે તારલા.

.

એમની પોતાનીયે મંઝિલનું ઠેકાણું નથી,

અન્યને શું રાહ બતલાવી શકે છે તારલા?

.

આભની વધતી જતી રંજાડથી ત્રાસી જઈ,

છેવટે ધરતી ઉપર પડતું મૂકે છે તારલાં.

(Couurtesy:Facebook wall Tasneem Mansuri)

 

 

 

 

Share this:

જીવવું પડે છે અઘરું……અશોક જાની “આનંદ”

(Courtesy: Facebook wall)

(Courtesy: Gujarat today sunday edition12 April2020)

ભીડમાં ભળવનું છે જ નંઈ………મુસાફિર પાલનપુરી

ફક્ત પાનખર સુધી……બરકત વિરાણી’બેફામ’

.

સપના રૂપેય આપ ન આવો નજર સુધી;

ઊડી ગઈ છે નીંદ હવે તો સહર સુધી.

.

મારા હ્રદયને પગ તળે કચડો નહીં તમે,

કે ત્યાંના માર્ગ જાય છે ઈશ્વરના ઘર સુધી.

.

શ્રદ્ધાની હો સુવાસ, પ્રતિક્ષાનો રંગ હો,

એવાં ફૂલો ખીલે છે ફક્ત પાનખર સુધી.

.

આંખોમાં આવતાં જ એ વરસાદ થઈ ગયાં,

આશાનાં ઝાંઝવાં જે રહ્યા’તાં નજર સુધી.

.

મૈત્રીનાં વર્તુળોમાં જનારાની ખેર હો,

નીકળી નહીં એ નાવ જે પહોંચી ભંવર સુધી.

.

ઉપકાર મુજ ઉપર છે જુદાઈની આગનો,

એક તેજ સાંપડ્યું છે તિમિરમાં સહર સુધી.

.

મંજિલ અમારી ખાકમાં મળતી ગઈ સદા,

ઊઠતા રહ્યા ગુબાર અવિરત સફર સુધી.

.

‘બેફામ’ તોયે કેટલું થાકી જવું પડ્યું ?

નહિ તો જીવનનો માર્ગ છે ઘરથી કબર સુધી

 

Share this:

હિન્દી હાસ્યલેખક ‘બેઢબ’ બનારસીના અવતરણો…….બાકાયદા બક્ષી

 

હિન્દી હાસ્યલેખક ‘બેઢબ’ બનારસીના અવતરણો:

કૃષ્ણદેવ પ્રસાદ ગૌડ હિન્દી સાહિત્યમાં ‘બેઢબ’ બનારસી નામથી મશહૂર છે. હાસ્યલેખક ‘બેઢબ’ બનારસી (1895-1968)ના સર્જનમાંથી કેટલાંક અવતરણો:

    અમારા બેનો પરિચય એ સમયથી છે જ્યારે રામે હનુમાનને ગળે લગાવ્યા હતા.

    અહીં ઓછાં કપડાં પહેરો તો મહાજન ગણાઓ, અને ન પહેરો તો દેવતા.

    આવા શહેરમાં (બનારસ) રહીને તરવું ન જાણવું, એ કૉલેજમાં ભણવું અને સિગરેટ ન પીવા જેવું છે.

    નાયિકાનું શરીર એવું લચકતું હતું જેવો અંગ્રેજી કાનૂન, જ્યાં ઈચ્છો ત્યાં ફેરવી લો.

    કચૌરી (કચોરી)ની વ્યુત્પત્તિ વિશે: પહેલાં એનું નામ ચકોરી હતું. વર્ણ ઈધરઉધર થઈ જાય છે. એટલે ચકોરી કચૌરી બની ગયું. ચકોરી એક પક્ષી હતું જે અંગારા ખાતું હતું. કચોરી ખાનારા પણ અગ્નિની જેમ ગરમ રહે છે, ઠંડા નથી થતા.

    એવું લાગે છે કે જૂના પ્રાચીનકાળમાં ભારતવાસીઓને કોઈ કામધંધો ન હતો એટલે બેઠાબેઠા દિવસભર મૂર્તિઓ બનાવ્યા કરતા હતા.

    ભારતવાસીઓ પ્રમાણ એ જ ગ્રંથોને માને છે જે અંગ્રેજોએ લખ્યા હોય.

    પ્રેમીઓને જે મજા પ્રેમિકાઓની આંખોને જોવામાં આવે છે એવી જ મજા કદાચ ડૉક્ટરોને દર્દીઓની જીભ જોવામાં આવે છે.

    ખ્વાજા સાહેબની દાઢીનો પાકો રંગ જોઈને અંગ્રેજ એવો મુગ્ધ થઈ ગયો કે એનું થયું કે આ કોઈ નવું વિલાયતી ઘાસ છે.

    હકીમ સાહેબ એટલા દૂબળાપાતળા હતા કે એવું લાગતું હતું કે એમણે એમની તંદુરસ્તી એમના દર્દીઓમાં વહેંચી નાંખી હતી.

(‘યાર બાદશાહો’માંથી…)

 

 

 

Share this:

CJI Ranjan Gagoi Nomination to Rajya Sabha: Who Benefits? : Faizan Mustafa

हेमंत करकरे को मारने के लिए RSS ने रची थी 26/11 साज़िश…पूर्व न्यायाधीश बीजी कोळसे पाटिल

हेमंत करकरे को मारने के लिए RSS ने रची थी 26/11 साज़िश

(Courtesy:YouTube)

Share this:

શાહિંનબાગની સ્ત્રીઓ……..ભરત મહેતા

(સૌજન્ય: નિરીક્ષક 1 ફેબ્રુઆરી 2020)

Share this:

રાતને ઊભા પગે રાખી અમે……ડૉ.એસ.એસ.રાહી

( Courtesy: Gujarat Today Dr.S.S.Rahee)

Share this:

ભડકા નથી કરતું….. ગુલામ અબ્બાસ’નાશાદ’

(Courtesy: Facebook wall..Gulam Abbas’Nashad’)

Share this:

CAA, NRC पर कभी काम्यकब नहीं हो सकती Modi सरकार?| Protest against CAA

Share this:

Modi और Yogi ने देश में खड़ा किया बड़ा बवाल | Javed Akhtar Fantastic Speech On NRC//CAA

નારિયેળ પછાડીને……ગુલામ અબ્બાસ ‘નાશાદ’

.

‘ખુદા મદદ કરે છે’ એવું ક્યાંક વાંચીને;

નિરાંતે બેસી ગયો છું પલાઠી વાળીને.

.

થઈ છે ભૂલ એ સ્વીકારીને ય શું મળશે;

જીવન ગઝલ નથી કે વાંચુ હું સુધારીને.

.

 પ્રયત્નો ઊંઘવાના થાય છે વિફળ તો પણ;

પથારી પાથરી ઈશ્વરનું નામ જાપીને.

.

વિફળ દુઆએ ન રાખ્યો વિકલ્પ બીજો કંઇ;

મેં નાવ છેવટે સોંપી દીધી ખલાસીને.

.

ભરમ તૂટી ગયો દિલમાં છે મારા પણ ઈશ્વર;

મળ્યું મને શું અરીસાને સામે લાવીને.

.

દિવસ બદલવાની ઉમ્મીદમાં એ પૂછું છું;

કહો, ક્યાં ફોડું હવે નારિયળ પછાડીને.

.

સળગતો રાખ્યો ‘નાશાદ’ ઘરનો દીવો પણ;

હવે પીડે છે મારા હાથ દાઝી દાઝીને.

(Courtesy: Facebook,’Nashad’ wall)

Share this:

કોણ આવે જાય મારા સ્વાસ માં……ડો.એસ.એસ.રાહી

(Courtesy: GujaratToday 29-12=2019)

ऐ नये साल बता, तुझ में नयापन क्या है……..फैज लुध्यानवी

 

.

ऐ नये साल बता, तुझ में नयापन क्या है

हर तरफ ख़ल्क ने क्यों शोर मचा रखा है

.

रौशनी दिन की वही, तारों भरी रात वही

आज हमको नज़र आती है हर बात वही

.

आसमां बदला है अफसोस, ना बदली है जमीं

एक हिन्दसे का बढ़ना कोई जिद्दत तो नहीं

.

अगले बरसों की तरह होंगे करीने तेरे

किसे मालूम नहीं बारह महीने तेरे

.

जनवरी, फरवरी और मार्च में पड़ेगी सर्दी

और अप्रैल, मई, जून में होवेगी गर्मी

.

तेरे मान-दहार में कुछ खोएगा कुछ पाएगा

अपनी मय्यत बसर करके चला जाएगा

.

तू नया है तो दिखा सुबह नयी, शाम नई

वरना इन आंखों ने देखे हैं नए साल कई

.

बेसबब देते हैं क्यों लोग मुबारक बादें

गालिबन भूल गए वक्त की कडवी यादें

.

तेरी आमद से घटी उमर जहां में सभी की

फैज नयी लिखी है यह नज्म निराले ढब की

.

हिन्दसे=अंक,नंबर

Share this:

શક્ય હો તો કર ખુદાને નાખુદા…..હર્ષદ પંડ્યા’શબ્દ્પ્રીત’

Share this:

Ravish Kumar का धाकड़ इंटरव्यू || गोदी मिडिया का बैंड बजा दिया || CAB, NRC
.

Share this:

Very intresting story regarding Ayodhya Andolan….Ajtak

Mar 23, 2014

માણસ થવાતું હોય છે…દક્ષેશ કોંટ્રાકટર’ચાતક’

.

ડાળને છોડી જતાં બેહદ મૂંઝાતું હોય છે,

પાન, નક્કી પાનખરથી ભોળવાતું હોય છે.

.

આંગળી કોની અડે એના ઉપર આધાર છે,

સાવ નાજુક સ્પર્શથી દાઝી જવાતું હોય છે.

.

બાંકડાની હૂંફ, પડછાયો, બગીચાની હવા,

આપણાથી ક્યાં બધું ઘરમાં લવાતું હોય છે.

.

આપણે જન્મીને માતાની કૂખે, બાળક થયા,

કેટલા યત્નો પછી માણસ થવાતું હોય છે.

.

એ ખરું, આશા જ ‘ચાતક’ને જીવાડે રાતદિ,

પણ નિરાશામાંય જીવન તો જીવાતું હોય છે.

વિલાપ આવે છે…. — સિકંદર મુલતાની

 

.

પ્રેમમાં ક્યાં મિલાપ આવે છે ?

રાત – દી’નો વિલાપ આવે છે !

.

 માન આભાર , બસ દુ:ખોનો તું ,

મન મહીં જાપ – વાપ આવે છે !

.

ભીતરે સળવળે નહીં કંઈ પણ ,

માનવું કેમ ? સાપ આવે છે !

.

બદદુવા.. હાય , દિલ થકી નીકળે ,

હોઠ પર શ્રાપ – વ્રાપ આવે છે !

.

કેટલું સબડવું પડે નિત નિત ?

મોત ક્યાં ચૂપચાપ આવે છે ?

.

ઓસ સમ ઓળઘોળ થઈ જાશું ,

ભોર લઈ , સૂર્ય – તાપ આવે છે !

.

વાક્ય અમથું લખે ‘ સિકંદર ‘ ‘ને –

કો’ ગઝલની જ છાપ આવે છે !

(Facebook wall..sikander Multani)

Share this:

વતન વિચ્છેદની પીડાનો પર્યાય:આદિલ મન્સૂરી—–શકીલ કાદરી

(Facebook..Shakeel Qadri)

ગઝલ અને છંદોબધ્ધતા…………શકીલ કાદરી

ઝાર રાંદેરી લખે છે , “જેવી રીતે બંને પાંખો સમતોલ રાખી પક્ષી ઘણી જ સરસ રીતે ઊડી શકે છે , અને બંને પગ સપ્રમાણ ગતિવાળા હોય તો માણસ સરળ અને સુંદર રીતે ચાલી શકે છે , તેવી જ રીતે અક્ષરોની સપ્રમાણ અને તાલમય રચના વડે માણસની લાગણી અને બુદ્ધિ ઉપર જાદુઈ અસર થાય છે”

શેષનાગની ફેણ ઉપર પૃથ્વી છે , એવી પ્રાચીન ભારતીય માન્યતામાં સમતુલાનું મહત્ત્વ જ દર્શાવાયું છે . ટૂંકમાં , ઈશ્વરની સૃષ્ટિનો આધાર સમતુલા અને નિયત ગતિશીલતા એ બંને પર , નિર્ભર છે . ઇશ્વરે આ સૃષ્ટિનું સર્જન કર્યું છે, તેમ કવિ પણ તેની કાવ્યરચના પુરતો સૃષ્ટા છે , તેથી , તેના સર્જન-ગઝલમાં નિયત ગતિશિલતા, સમતુલા, સપ્રમાણતા અને તાલબદ્ધતા હોય એ સ્વાભાવિક જ છે. ગઝલમાં સપ્રમાણતા, નિયત ગતિશિલતા, લયબદ્ધતા અને સમતુલા સિદ્ધ થાય છે, છંદના કારણે – પિંગળના કારણે. ગઝલને છંદ સાથે અભિન્ન સંબંધ છે. છંદ વિનાની – અછાંદસ કવિતા લખી શકાય , પણ છંદ વિનાની, અછાંદસ ગઝલ, ગઝલ નામ ૧૪ સ્વીકારી શકે નહી. ગઝલ શબ્દરૂપ ધારણ કરતાં પહેલા લયરૂપે, દર્દરૂપે, અકળવેદનારૂપે ગઝલકારના મનમાં ઘૂંટાય છે, એ પછી જ તે શબ્દરૂપ ધારણ કરે છે. અમૃત ઘાયલે યોગ્ય જ લખ્યું છે-

“પૂછ મા! કયાં કયાં ખાસ પૂગી છે,

મોતી સમજીને રેત ચૂગી છે,

કૈક કીધાં ઊજાગરા ‘ઘાયલ’

આ ગઝલ માંડ ત્યારે ઊગી છે”

છંદ અને લયમાં શબ્દોને , વિચારોને ઝંકૃત કરવાનું ગજબનું સામર્થ્ય હોય છે. છંદ એ સંગીતનું પણ ઉપકરણ છે. ગઝલમાં સંગીતમયતા અને ગેયતા લાવવા માટે કોઇને કોઇ રૂપે છંદ નિયોજનની આવશ્યકતા રહે જ છે , એવી કવિ મિત્ર ડો . રશીદ મીરની માન્યતામાં તથ્ય રહેલું છે ખરું. છંદોબદ્ધ કવિતા મનને આનંદ આપે છે, મનને તે અવર્ણનીય અનુભવ કરાવે છે. સમાધિમાં લીન સાધકને જેવો આનંદ પ્રાપ્ત થાય, એવો અનુભવ છંદ ભાવકને કરાવે છે. સુંદરમે લખ્યું છે –

“છંદ

એટલે કે આનંદ આપવો

તૃપ્તિ કરવી

વાણીએ

છંદનો આધાર લઇને

કેટલું કેટલું સૌંદર્ય,

રસ,

આનંદ સર્જયાં છે !

માનવના આ

મહાસાથીને

આપણે

જેટલો વધુ સાથે રાખીશું.

વધુ સમજીશું,

વધુ અનુભવીશું,

માણીશું

તેટલી આપણી

આનંદની સમૃદ્ધિ

વધુ ને વધુ માતબર બનશે.

પિંગળ ગઝલરચના માટે અનિવાર્ય છે, એટલે જ ડૉ. રશીદ મીર હામિદ ઉલ્લાહ અફસરને એમ કહેતાં ટાંકે છે કે, “છંદોબદ્ધ કાવ્ય પ્રભાવશાળી હોય છે, અને પ્રભાવકતા શેઅરનો સર્વોત્તમ ગુણ છે . શેઅરને પોતાના સર્વોત્તમ ગુણથી વંચિત થવું એ શેરિયતથી વંચિત થવું છે, તેથી શેઅર માટે વજન અનિવાર્ય છે.” વિષણુપ્રસાદ ત્રિવેદી છંદના મહત્ત્વનો સ્વીકાર આ રીતે કરે છે, “જેની અર્થ ઉપર ઊર્મિના સ્વરૂપ ઉપર નિષ્ઠા નથી, તે કવિ નથી. જેને ભાષા વિષયક કે છંદ વિષયક આગ્રહ નથી, તે સાચો કળાકાર નથી , “ડો . હરિવલ્લભ ભાયાણી કહે છે , “કાવ્યના ઘટક તત્ત્વો સચેતન, જીવંત હોવા જોઈએ, છંદને ન માનનારો વર્ગ તેના દઢ બંધનોને કારણે છૂટકારો મેળવનારો ગણી શકાય.” છંદ વિનાની કવિતા ભાવકને આકર્ષી શકતી નથી. છંદોને કારણે કવિતામાં પ્રવાહિતા, લયાત્મકતા, સંગીતમયતા, ગેયતા અને સૌષ્ઠવ આવે છે. સરળ છંદોને

 કારણે જ કોઇ ગઝલ સહેલાઈથી યાદ રહી જાય છે. સૌથી મોટી વાત તો એ છે કે, છંદ ભાવકના મન પર એક પ્રભાવ પાડે છે. જ્યારે કવિના મનમાં છંદોબદ્ધ કાવ્ય સ્ફુરતું હોય છે, ત્યારે કવિના મનની સ્થિતિ, કવિતા રચનાપ્રક્રિયાની ક્ષણ વિશે ભણકારા કાવ્યમાં બ. ક. ઠાકોર કહ્યું છે, તેમ, મરીઝ પણ લખે છે :

 “કાયમ રહી જે જાય તો પયગમ્બરી મળે,

દિલમાં જે એક દર્દ કોઈ વાર હોય છે.”

છંદોબદ્ધ કાવ્ય એ તો પ્રેરણાનો વિષય છે. છતાં ડો . હરિવલ્લભ ભાયાણી નોંધે છે, “અમુક વર્ગ એકમોની નિયત કાલાન્તરવાળી ગોઠવણીથી થયેલું માપ તે છંદ.” કાંતિલાલ કાલાણી યોગ્ય રીતે જ કહે છે, “છંદ એ સ્વયં કાવ્ય નથી જ, છંદ તો કાવ્ય રચવા માટે લઘુ-ગુરુના જોડકાંનું કે માત્રાઓનું ગણિત આપે છે. છંદને લધુ-ગુરના જોડકાઓનું કે માત્રાઓનું ગણિત ગણવામાં આવ્યું છે, પણ, ગણિત જેવા પ્રયાસને તેમાં સ્થાન નથી તે અનાયાસે સિદ્ધ થાય છે.

 (‘ગઝલનું પિંગળશાસ્ત્ર’માંથી)

copied..Facebook page Shakeel Qadri

.

તરસ્યા અધર છે……ગુલામઅબ્બાસ’નાશાદ’

.

દુઆ રઝળી ગઈ છે,દવા બેઅસર છે;

મને દોસ્ત, મારી દશાની ખબર છે.

.

સુરાલયમાં સાકી પીધા પછી પણ;

વરસતી છે આંખો,તરસ્યા અધર છે.

.

સડક પર રહી તાકુ અચરજથી જેને;

કહે છે મને સૌ ,આ તારું જ ઘર છે.

.

છે બંને તરફથી ઉપેક્ષા પરંતુ;

ખુદાથી વધારે આ દુનિયાનો ડર છે.

.

પડી છે ગતિ મારા શ્વાસોની ધીમી;

થકાવટ નથી પણ ઝુકેલી કમર છે.

.

એ કહેવાયું છે જિંદગી ચાર દી’ની;

-ને આ ચાર દી’ બહુ લાંબી સફર છે.

.

દુહાઈ ન ઈન્સાફ ની દો ઓ”નાશાદ”;

અહીં ન્યાય કેવળ અગર ને મગર છે.

Share this:

अयोध्‍या मामले पर सुप्रीम कोर्ट का फ़ैसला भी सवालों से परे नहीं: डॉ.फैज़ान मुस्तफ़ा

Share this:

વફા હોય છેજ ક્યાં?…..એસ.એસ.રાહી

(Courtesy: Shakeel Qadri facebook wall)

ગઝલમાં ગુલતાન!……મણિકાન્ત

Share this:

બધું સચવાય છે……અઝીઝ ટંકારવી

(સૌજન્ય: ગુજરત ટુડે 110 નવે.19)

Share this:

The Ayodhya Judgment is Going to Change India’s Politics

 

 

કબીરની ઓળખ …….શકીલ કાદરી

.

તરત હું પામી ગયો તારા હીરની ઓળખ.

ખુદા મેં લુપ્ત કરી જ્યાં શરીરની ઓળખ.

.

સતત શરીરમાં ચાલે છે એ જ કરઘામાં,

મળી ગઈ મને મારા કબીરની ઓળખ.

.

સુગંધ વાણીમાં વર્તનમાં નૂર ચળકે છે,

ફકીરથી જ મળે છે ફકીરની ઓળખ.

.

દઈને માન પરાજિતને એક વિજેતાએ,

કરાવી વિશ્વને એક યુદ્ધવીરની ઓળખ.

.

છે વ્યર્થ વાયુ ને આકાશ પૃથ્વી, જળ, અગ્નિ,

હુકમ ખુદાનો છે સૌના ખમીરની ઓળખ.

.

સમયથી પહેલાં ઊડી જાય ક્યાંક શક્ય નથી

અલગ છે દેહની ભીતરના કીરની ઓળખ.

.

એ ફૂલ-કાંટાને સ્પર્શે છે ભેદભાવ વિના,

સમાનભાવ છે શીતળ સમીરની ઓળખ.

.

કોઈ જો ડગમગે ઝાલે છે હાથ આવીને,

જમાનો એને ગણે દસ્તગીરની ઓળખ.

.

‘શકીલ’ મળજો કદી એને, નામ છે ગાલિબ,

કરાવી દેશે એ તમને ય મીરની ઓળખ.

Share this:

પ્રતિક્ષા થઈ બિચારી બહાવરી………..સંજુ વળા 

Share this:

Aashiq – e- Vatan – Maulana Azad – Ep #3

‘

મૃણાલ, મૃણાલ…… સુરેશ જોશી

‘

‘

મૃણાલ, મૃણાલ

 તું સાંભળે છે?

અત્યારે તું બેઠી હશે તારા પરિવાર વચ્ચે

 સુરક્ષિત

 આજ્ઞાંકિત ઘડિયાળનો નિયમિત ટીક્ટીક્ અવાજ

 ચાર દીવાલનો પહેરો

 સોફાનો પોચો પોચો ખોળો

 બિહામણી છાયાઓને ભગાડી મૂકતી ફલોરેસન્ટ લાઇટ

 ને છતાં મૃણાલ,

વર્ષોનાં જામેલાં થર ઊડી જાય છે એક ફૂંકે

 ગાઢું જંગલ ઘેરી વળે છે દીવાલોને

 રાતી ઇંટને ઢાંકે છે લીલ

 એને ફાડીને ઊગી નીકળ્યા છે પીપળા

 અર્ધો તૂટેલો ઝરૂખો

 જેમાં હજી બેઠી છે નિષ્પલક પ્રતીક્ષા

 એની પાસે ટોળે વળીને બેઠા છે કેટલા ય કજળી ગયેલા સૂરજ

 નીચેની તળાવડીમાં ક્યાંક તરે છે કોઈકનું મસ્તક

 પાસે થઈને ચાલી જાય છે સીડી

 કોઈ ચઢે છે ને ઊતરે છે

 રૂમઝૂમ રૂમઝૂમ

 ને પેલી બારી

 હજુ એમાં જડાયું છે તારું મુખ

 તારી આંખ પાંખો ફફડાવીને ઊડું ઊડું કરે છે

 નીચે સર્પ-યુગલનું મૈથુન

 એના સિસકારાના બોદા પડઘા

 ઢંઢોળે છે વાવના અન્ધ જળને

 બહેરો સમય વટવાગોળની જેમ લટકે છે અહીં

 મૃણાલ, મૃણાલ

 સાંભળે છે તું?

મારો અવાજ

 થોરને કાંટો ફૂટે તેમ એ ફૂટે છે મારે કણ્ઠે

 મોટા શહેરના મધરાત વેળાના નિર્જન ચોકનું

 કણસતું મૌન

 શહેરને ખૂણે ખૂણે દૃઢ આસને બેઠેલાં પૂતળાંઓને

 વીંટળાઈ વળેલી નિ:સંગતા

 બારાખડીના ખોડા વ્યંજનોની જેમ અથડાતા આ લોકો

 સિગારેટના ધોળા કાગળનાં પાંદડાંવાળું ઝાડ

 એના પર ચાવી આપેલા એલાર્મ ક્લોકનાં પંખી

 એની છાયામાં બે ખોટા સિક્કા જેવા સરખા પ્રેમી

 થિયેટરોની નિયોન લાઇટનો કામુક ઘોંઘાટ

 ગંદી અફવાની જેમ પ્રસરતો પવન

 વારાંગનાના મેલા દર્પણ જેવી નદી

 જાહેરખબરના પોસ્ટર જેવું ચોંટાડેલું આકાશ

 સાત લંગડા ઘોડાને શોધતો સૂરજ

 ભૂવાની ડાકલીના ફિક્કા પડઘા જેવો ચન્દ્ર

 મૃણાલ, મૃણાલ

 આ બધામાં ક્યાં છે તું?

સાંભળે છે મારો અવાજ?

પથ્થરના હૃદયમાં રહેલા ઉલ્કાના સ્મરણ જેવો

 વનમાં લાગેલા દવથી ભડકેલા વાઘની આંખના તણખાથી ત્રોફાયેલો

 તારાં આંસુના તેજાબથી કોતરાયેલો

 કબ્રસ્તાનના ધોળા ધૂપધોયા વિષાદભીનો

 જળમાં સળકતા કશાક આદિમ સ્પર્શના નિ:શ્વાસ જેવો

 ખંડિયેરમાં અથડાતા જરઠ બોખા કાળ જેવો ઠાલો

 દરમાં સરી જતા શાપ જેવો નિ:શબ્દ

 મૃણાલ, સાંભળે છે તું મારો અવાજ?

તારાં વાચાળ કંકણ

 બે આંખોનો સદા ચાલ્યા કરતો ચટુલ સંવાદ

 શ્વાસોનું વૃન્દગાન

 આંગળીઓનાં ઇંગિત

 ધૂર્ત હૃદયની રહસ્યકથા

 ઘરમાં ફરતા પડછાયાનો ઘોંઘાટ –

મૃણાલ, મૃણાલ

 તું શી રીતે સાંભળશે મારો અવાજ?

મૃણાલ, તું કોણ, હું કોણ?

મારા જખમને ટેકે ઊભી છે રાત

 તારા શ્વાસે ખીલે છે સ્વર્ગનાં પારિજાત

 હું દેશવટો ભોગવું છું આંસુના બિલોરી મહેલમાં

 તારા સ્મિતનું પાનેતર લહેરાય છે હવામાં.

ઉર્વશીના નૃત્યભંગનો લય બહેલાવી મૂકે છે તારાં ચરણ,

કરોળિયાની જાળમાં ઝિલાયેલા ઝાકળની આંખે

 તાકી રહ્યું છે મારું મરણ.

મૃણાલ, પૂછું એક વાત?

તારી આંખોના અંધારિયા ભોંયરામાં

 કોણ લટકે છે ઊંધે મસ્તકે?

તારી શિરાઓની ભુલભુલામણીમાં

 કોણ સળગે છે જામગરીની જેમ? તારા સ્પર્શના અડાબીડવનમાં

 કેટલા તેં સંતાડ્યા છે મણિધર નાગ?

તારી કાયાના આ સાગરમાં

 કોના ડુબાડ્યા તેં કાફલા સાતેસાત?

તારા શ્વાસના ખરલમાં

 કોણ ઘૂંટી રહ્યું છે ગરલ?

મૃણાલ, મૃણાલ

 સાંભળે છે તું?

તને મેં જોઈ હતી એક વાર

 લીલીછમ તળાવડી

 ને લીલો લીલો ચાંદો

 લીલી તારી કાયા

 ને લીલો એનો ડંખ

 લાલ ચટ્ટક ઘા મારો

 ને ભર્યું એમાં લાલ ચટ્ટક મધ

 એને ચાખે લાલ લાલ કીડીઓની હાર

 એની સંખ્યા ગણતી બેઠી ભૂવાની જમાત

 મારી આંખે લીલો પડદો

 ઢળે લીલો ચારે કોર અંધાર.

મૃણાલ, જો ને –

ચારે બાજુ ઊડી રહ્યા પવનના લીરા

 કૂવાના ચોર-ખિસ્સામાં થોડા સૂરજના ટુકડા

 શહેરના બાગમાં ફૂલોની શિસ્તબદ્ધ કવાયત

 પાનની દુકાનના અરીસાઓની ચાલે મસલત

 પૂલ નીચે સૂકી નદી વાગોળે મરણ

 રસ્તે રસ્તે તગતગે આસ્ફાલ્ટનાં રણ

 ચુંથાયેલા રેશનકાર્ડ જેવા બધે ચહેરા

 ફરીશું શું અહીં કહે સપ્તપદી ફેરા?

મૃણાલ,

હું જાણું છું;

ઢીંગલીઓનો પહેરો ગોઠવીને

 તું સાચવી રહી છે તારું શમણું

 ચન્દન તળાવડીને કાંઠે છે એક મહેલ

 રૂમઝૂમ એમાં નાચે પરીઓ

 પવન વગાડે પાવો

 એ મહેલમાં એક ઝૂલો

 એના પર તું કદી એકલી એકલી ઝૂલે

 કદીક તારી આંખો ઊડી જાય દૂર દૂર

 તારા કાન સરવા થઈને સાંભળે

 રજનીગન્ધાની સુગન્ધ જાણે હમણાં લાવશે સંદેશો

 હમણાં પૂરપાટ દોડ્યો આવશે રાજકુમાર

 ઊંચા ઊંચા મહેલની ઊંચી અટારીએ

 તું મીટ માંડીને જોઈ રહે

 એક રાત જાય, બીજી રાત જાય

 કોઈ આવે નહિ

 પરીઓ થાકીને બની જાય ઝાકળ

 સૂરજ કરી જાય એમનું હરણ

 ઢીંગલીઓનાં ચીંથરાં તાણી જાય ઉંદર

 ચન્દન તળાવડીનાં નીર સુકાય

 મહેલના બને ખંડેર

 અસવાર વગરનો અશ્વ દોડ્યા કરે દશે દિશા

 તારા શ્વાસમાં ગાજે એના પડછંદા

 એ સાંભળી તું બેસી રહે

 કહે તો મૃણાલ, આમ કેટલા વીત્યા યુગ?

સોનાવાટકડીમાં શેઢકડાં દૂધ પડી રહે

 રૂપલાવાટકડીમાં ચન્દન સુકાય

 સૂરજ થાકે ને થાકે ચાંદો

 તારી આંખો ના તો યે પલકાય

 પણ મૃણાલ,

મહેલને મિનારે બેઠું છે એક પંખી

 કાળું કાળું ને મોટુંમસ

 લાલ એની ચાંચ

 આંખો એની જાણે અગ્નિની આંચ

 ઊડી જશે એ લઈને તને

 ભાગી આવ, ભાગી આવ.

મૃણાલ, ભાગી આવ.

મૃણાલ, શું કરીશ તું?

રોજ સવારે અખબારના અક્ષરો ઘૂંટેલી ચા પીશે

 પછી નાના બાબલાનું બાળમંદિર

 મોટી બેબીની સ્કૂલ-બસ

 પછી પતિદેવના શર્ટની કફલિન્કની શોધાશોધ

 ઝરૂખામાં ઊભા રહી ‘આવજો, આવજો!’

ભોજન, આરામ, રેડિયો પર દાદરા-ઠુંમરી

 ટેલિફોનની રણકે ઘંટડી

‘વારુ જરૂર, બરાબર છ વાગે’

વાળ હોળતાં નજરે ચઢશે બે ધોળા વાળ

 તરત તોડીને ફેંકી દેશે

 એમ્બેસેડર કાર

 દોડે પૂરપાટ

 ચારે બાજુ ઝળાંહળાં

‘કેમ છો?’ ‘હાઉ સ્વીટ યુ આર’

બોદું હાસ્ય શરાબભીના અવાજ

 બજારના ભાવતાલ, સાડી ને ઝવેરાત

 ધીમે ધીમે થાય મધરાત

 પછી વફાદાર

 પત્નીનો પાઠ

 થોડાં સ્વપ્નાંનો ભંગાર

 વળી પાછી સવાર

 ક્યારેક વળી આવે ચઢે તાર

 બિઝનેસનો મામલો, ડિયર, સમજી જાને –

કદીક તો રહેવું પડે બેચાર દિવસ બહાર.

મૃણાલ, મૃણાલ મારી સોનાની મૂરત

 આ તે શા તુજ હાલ!

મૃણાલ, તું તો જાણે છે બધું

 તો પછી મન્ત્ર મારીને મને કરી દે પથ્થર

 અથવા ફૂંક મારીને કરી દેને અલોપ

 અથવા ચાંપી દેને કોઈ પાતાળમાં

 લાળ ઝરતે મોઢે ઘરડું મરણ

 ભટકે છે બારણે બારણે

 પૂછે છે મારું નામ.

મૃણાલ, હું છું અહીં

 શહેરના ટોળામાં ભૂંસતો ફરું છું મારો ચહેરો

 દવાની દુકાને વાંચું છું દવાનાં નામ

 કે પછી મ્યુઝિયમમાં વાંચું છું જૂનાં તામ્રપત્ર

 પ્રાણીબાગમાં અજગરને જોયા કરું છું કલાકના કલાક

 બસમાં બેસી શહેરનાં ગણું છું મકાન

 હોસ્પિટલમાં મરનાર દર્દી પાસે બોલું છું રામનામ

 સરઘસમાં જોડાઈને ગજાવું છું નારો

 કોઈક વાર ભાષણ આપવાનો મારો ય આવે છે વારો

 આંધળી શેરીને વાંચી આપું સૂરજ

 કોઈક વાર ફૂટપાથ પર બેસીને જોઈ આપું નસીબ

 જાદુગરના ખેલમાં કદીક લઉં છું નાનો પાઠ

 સ્ટેશને બેસીને જોઉં દુનિયાનો ઠાઠ

 કોઈક વાર આવે તાવ તો એની નથી કરતો રાવ

 આમ તો છું મારા જેવો જ

 પણ કોઈક વાર લાગે જુદું

 શ્વાસની અમરાઈઓમાં ટહુકી ઊઠે કોકિલ

 મસ્તકમાં ઠલવાય હજાર અરેબિયન નાઇટ્સ

 હાથ લંબાઈને પહોંચે ત્રેતાયુગમાં

 ચરણ બની જાય બેદુઇન આરબ

 તેથી તો કહું છું મૃણાલ,

ઘેરી લેને મને તું બનીને ક્ષિતિજ

 મૃણાલ, નંદિરથી બીડેલાં તારાં પોપચાંમાં

 ઢળી જાઉં બની હુંય નંદિરનું એક બિન્દુ.

સુરેશ જોશી

મે: 1968

તરડાઈ ગયા….સિદ્દીક ભરૂચી

Courtesy:F.B

 

મહાયુદ્ધ !અહમદ ‘ગુલ’

એક મહામારી :

20-11-2020

— જીવાણું અદૃષ્ય !

એક શત્રુ :

— શસ્ત્ર અદૃશ્ય !

યુદ્ધભૂમિ :

— આખું વિશ્વ !

વિશ્વ આદેશ :

— માસ્ક – બે ગજ દૂરી – સેનેટાઈઝેશન !

     નત મસ્તક, સૌ સંમત !

અમલીકરણ :

વિશ્વના કોઈ પણ દેશમાં

 એકાદ આંટો મારી આવો

 એક જ પોષાક : માસ્ક

 એક જ શિષ્ટાચાર : બે ગજ દૂરી

 આને કહેવાય, એકતા

 ના કદી ભાળેલી, ન કદી અનુભવેલી.

એ અદૃશ્ય શત્રુને નાથવા

 બધાં રાષ્ટૃો એકમત

 વળી, સંયુક્ત પ્રયાસ પણ ખરો

 અને જો

 આવી ઐકયતા રહી, કાયમ તો

 વિનાશક બોમ્બ, ટેન્ક, શસ્ત્રો

 બેકાર થઈ જશે

 ધરતી પર સ્વર્ગ ઊતરશે !

પણ સાહેબ !

આ તો માનવ છે માનવ

 આટલી સીધી, સાદી, સરળ વાત

 એ સમજશે ?

માનવ ઉદ્ધાર કાજે ?

e.mail : ahmadlunat@yahoo.co.uk

Category :- Poetry

સુરેશ જોષીના સમ્પાદનકાર્ય વિશે, સવિશેષે ‘નવોન્મેષ’ અંગે, એક નૉંધ…..સુમન શાહ

25-02-2021

સુરેશભાઈના સમ્પાદનકાર્ય વિશે તેમ જ ‘નવોન્મેષ’ અંગે હું મારે જે કહેવું છે તે કહું :

મેં મારા થીસિસમાં સુરેશભાઈએ કરેલા અનુવાદોને, આસ્વાદોને તેમ જ એમના સમગ્ર પત્રકારત્વને પૂરક પ્રવૃત્તિનો દરજ્જો આપેલો છે. એમનાં સર્જન વિવેચન તેમ જ અધ્યાપનમાં એ પ્રવૃત્તિઓ નૉંધપાત્રપણે પૂરક પુરવાર થઈ છે. આ વાત હું અવારનવાર કરી ગયો છું.

એમણે કરેલા સર્જક ગદ્યના સમ્પાદનને તેમ જ આજે જેની સવિશેષે વાત કરું છું તે ‘નવોન્મેષ’ને હું ખૂબ જ મહત્ત્વનાં સમ્પાદન ગણું છું. એ બન્ને સમ્પાદનો એમણે, એક કલામર્મજ્ઞ વ્યક્તિએ, કર્યાં છે એનો મહિમા છે.

‘નવોન્મેષ’ એ ગાળાના કવિઓનાં કાવ્યોનું એમણે કરેલું સમ્પાદન છે. એનો સમ્પાદકીય લેખ એથી પણ મહત્ત્વનો છે. એ ગાળામાં આપણા સાહિત્યમાં આધુનિક સંવેદનાનાં કાવ્યો વાર્તાઓ નિબન્ધો લખાયાં હતાં, તેનું તદનુસારી વિવેચન પણ થયું હતું.

એ સમગ્ર સર્જન અને વિવેચન વિશે સુરેશભાઈ શું માને છે એ જાણવાને અમે સૌ ઉત્સુક રહેતા. એક સભામાં એમણે મારો અને બીજા બેત્રણ મિત્રોનો નામનિર્દેશ કરેલો – અમે હાજર ન્હૉતા – એથી એટલો બધો પાનો ચડેલો કે ન પૂછોની વાત !

સૌ એમનાં મન્તવ્યો જાણવા માગતા, તેનું એક બીજું કારણ પણ હતું. એ કે જો એમને આપણા પરમ્પરાગત સાહિત્યથી સંતોષ ન્હૉતો, તો એમને એમની હાજરીમાં સરજાઈ રહેલા સાહિત્યથી સંતોષ હતો કે કેમ.

કાવ્યસર્જન પૂરતી વાત કરીએ, આ સમ્પાદન પૂરતી, તો એમને એટલો બધો સંતોષ ન્હૉતો. એમણે કહેલું કે આ ‘કુણ્ઠિત સાહસ’ છે. કુણ્ઠિત એટલે બૂઠું, ખાંડું. અલબત્ત, નવોદિતોનું એ સાહસ બૂઠું તો ન્હૉતું. ઘણા પરમ્પરાગતોને એ વાગેલું. એ ખાંડું પણ ન્હૉતું.

પણ કુણ્ઠિત એટલે રૂંધાયેલું કે અટકી પડેલું એ અર્થ લઈએ તો કહેવું રહે કે એ સાહસ ઉત્ફુલ્લ ન્હૉતું, ક્યાંક પ્હૉંચ્યા પછી શમી ગયેલું.

એ ગાળાના સર્જકો આધુનિક સંવેદનાને આકારતા હતા તે વીગતને યાદ કરું તો મને હાલ થાય છે કે એ સંવેદનાની સમજ સીમિત હતી. એ સંવેદનાનું ઍક્સપોઝર ડાયરેક્ટ ન્હૉતું એટલું ડીરાઈવ્ડ હતું. પ્રયોગશીલતા એનું સાધન ગણાય, ભાષાની એક માધ્યમ તરીકેની સભાનતા, એમાં જરૂરી ગણાય, ખાસ તો ભાષાની પોતાની મર્યાદાઓને વિશેની જાણકારી, એ બાબતો એમાં ખૂટતી ન્હૉતી પણ એને વિશેની સૂઝબૂઝ આધુનિકોમાં ઓછી હતી.

કોઈ પણ સમ્પાદન એક પ્રકારની સહભાગીતા ગણાય. સમ્પાદક પોતાને ગમેલી ચીજો આગળ કરે, તેની વકીલાત કરે, તેમ કરવા જતાં કેટલીક ન ગમતી ચીજો પણ ચીંધે. એ બધું ‘નવોન્મેષ’માં થયું છે. એવી તુલના કરવાનું પણ જરૂરી છે કે એમણે પૉંખેલા કે ટપારેલા કવિઓ આજે ક્યાં પ્હૉંચ્યા છે.

છેવટે મેં કહેલું – મને યાદ છે એ પ્રમાણે – કે સમ્પાદનો દૃષ્ટિપૂર્વક થવાં જોઈએ. આમાં આ ભાઈ છે અને આ બહેન નથી અથવા આ બહેન છે ને આ ભાઈ નથી એવી ચર્ચાઓ પાસે વાત આપણે ત્યાં અટકી જાય છે, મૂળમાંથી વિધાનો લઈને સમીક્ષા થવી જોઈએ. સુરેશભાઈએ ‘કુણ્ઠિત સાહસ’ કહીને એવો અભિપ્રાય વ્યક્ત કર્યો છે, એની પણ સમીક્ષા થવી જોઈએ. આગળના સમયમાં કેટલાક સમ્પાદકોએ તો એમ કહ્યું હતું કે – તમને ગમતી કૃતિ મોકલી આપો ! હું એને સમ્પાદનકર્મની મશ્કરી ગણું છું. આ ભૂમિકાએ ‘નવોન્મેષ’ એક આદર્શ સમ્પાદન છે.

ઉછીની લાગણીઓ વિશે મારે એમ કહેવાનું છે કે સાહિત્યમાં ઉછીનું કશું હોઈ શકે નહીં. દાખલા તરીકે, બૉદ્લેર જો પોતાના શ્હૅરની વાત કરતા હોય તો આદિલ મનસૂરી પોતાના શ્હૅરની કરે એમાં શું ખોટું છે? એ નકલ નથી, એ બૉદ્લેરથી મળેલી પ્રેરણા જરૂર છે. મહાન સાહિત્યકારોની સંગતથી જાગૃતિ આવે છે. ક્ષિતિજવિસ્તાર થાય છે. રુચિનો વિકાસ થાય છે. બધું બદલાય છે.

સુરેશભાઈએ જોયું છે કે આધુનિકતાને નામે આપણે ત્યાં શું બદલાયું. કેમ? કેવી રીતે? વગેરે. એ ગાળામાં જે પ્રયોગશીલતા અને જે માધ્યમસભાનતા જન્મેલી એની એમણે કાવ્યોનાં દૃષ્ટાન્તો લઈને સમીક્ષા કરી છે. એથી કવિઓને લાભ થયા છે. એ કવિઓ પોતાની રીતે વિકસ્યા છે. છતાં આજે એ જાણવું રસપ્રદ બને કે એ પ્રારમ્ભકાલીન સર્જકતાએ એ કવિઓને કશો લાભ સંપડાવ્યો છે કે કેમ.

આમ ‘નવોન્મેષ’ અનેક સંદર્ભોમાં ધ્યાનપાત્ર બને છે. આધુનિક ગુજરાતી કવિતાના અધ્યેતાઓ માટે એ અનિવાર્ય છે.

= = =

(February 13, 2021: USA)

 

 

ગઝલ બચેલી જાત છે…..અઝીઝ ટંકારવી

23-04-2020

યાદ તો રાખ્યું હશે કે કેટલામી ઘાત છે

સૌ વચાળે છે છતાં સંતાડવાની વાત છે.

 

તો ય તું મક્કમ રહે  બસ યુદ્ધના મેદાનમાં

આપણી પાસે હજી આખી બચેલી જાત છે

 

અન્યથી સરખાવવાનું રાખ તારા દર્દને

તો ખબર પડશે તને કે કેવી નોખી ભાત છે

 

તું ‘અઝીઝ’ ચિંતા ન કર, એટલું  સમજી જ લે

મોત પણ છેલ્લા શ્વાસ તક જિંદગીથી મ્હાત છે.

 

 

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” − ડિજિટલ આવૃત્તિ; 23 ઍપ્રિલ 2020

Category :- Poetry

 

વસંતપંચમી…. – સુરેશ દલાલ

 

રેડિયો ઉપર ફાગણનાં ગીતો વાગ્યાં

 ને શહેરનાં મકાનોને ખબર પડી

 આજે વસંત પંચમી છે.

આસ્ફાલ્ટની કાળી સડકો

 ભીતરથી સહેજ સળવળી

 પણ કૂંપળ ફૂટી નહીં.

ત્રાંસી ખુલેલી બારીને

 બંધ કરી

 કાચની આરપાર કશું દેખાતું નહોતું

 ફ્લાવર વાઝમાં ગોઠવાયેલાં ફૂલો કને જઇને પૂછ્યું:

તમને ખબર છે, આજે વસંતપંચમી છે?

 

                                                        – સુરેશ દલાલ

 

રાજા બની ગયો છું

 

‘સાજ’ મેવાડા

 

11-01-2021

 

રાજા બની ગયો છું, સૌને હવે સતાવું,

સાક્ષી વિના બધાને શૂળી ઉપર ચઢાવું.

 

હિંમત નથી તમારી, અમથા મરી જવાના,

સામે પડો વિચારી, જેલો ભરી ડરાવું.

 

મિત્રો બધા ય મારા આવી સલામ કરશે,

આપી ઘણા ખિતાબો ઈર્ષા થકી લડાવું.

 

જે આંધળા હશે ને, લુચ્ચી શિયાળ જેવા,

એવા પ્રધાન મારા, શોધી અને બનાવું.

 

માનો નહીં હકૂમત, મારા સ્વરાજની તો,

આવો નજીક લોકો, ઘા ‘સાજ’ના બતાવું.

 

Category :- Opinion / Opinion

Share this:

Share this:

Courtesy: Gujarat Today

Share this:

અમે આંદોલનજીવી…..પ્રકાશ ન. શાહ

14-02-2021

મરોડમાસ્તરી તો કોઈ એમની કને શીખે : મારો ઈશારો અલબત્ત વડાપ્રધાન મોદીએ અટકવાનું નામ નહીં લેતા કિસાન આંદોલન સંદર્ભે થોડા દિવસ પર ‘આંદોલનજીવી’ એ સંજ્ઞા થકી જે સ્પિન કીધો તે ભણી છે.

સાવ સાદું, તરત જ સમજાઈ રહેતું જો કોઈ એક વાનું હોય તો તે એ છે કે વરસેક પરનું કથિત નાગરિકતા સુધાર કાનૂન સામેનું આંદોલન અને હાલનું કિસાન આંદોલન એ બંનેએ ૨૦૧૪ની મોદી ફતેહ અને ૨૦૧૯ની એથીયે મોટી મોદી ફતેહ સામે અને છતાં સંકેલાવાનું નામ નહીં લેતાં, એથી પોતાને અન્‌આશ્વસ્ત અનુભવતા સત્તા-પ્રતિષ્ઠાને આ બે આંદોલનોને હસી કાઢવા કે ઉતારી પાડવા આવી સંજ્ઞા રમતી મૂકી છે. જોવાનું એ છે કે વિપક્ષ વર્તમાન સત્તાપક્ષ સામે ખાસ કશી ગજાસંપત વિનાનો વરતાય છે એ જો એક વાસ્તવિકતા છે તો એવી જ એક વાસ્તવિકતા એ પણ છે કે બેઉ આંદોલનોએ ખાસું ગજું કાઢી બતાવ્યું છે. એમાં પણ કિસાન આંદોલન તો ૨૬મી જાન્યુઆરીની બપોર પછી એકદમ જ કેમ જાણે કુંડાળામાં પગ પડી ગયો હોય એમ ઓછું ને પાછું પડી સંકેલાઉં સંકેલાઉં હતું તે પુરાણપ્રશસ્ત દેવહુમા (પોતાની રાખમાંથી ફરી ઊભા થતા) પંખીની પેઠે પ્રભાવક વરતાઈ રહ્યું છે. વિરાટરૂપ દર્શન તે જનતંત્રના સંદર્ભમાં શું, એનો જાણે કે જવાબ જડવામાં છે.

સ્વતંત્ર ભારતે જેપી આંદોલન મારફતે જનવિરાટના સાક્ષાત્કારવત્ ‌એક અનુભવ આ પૂર્વે ચોક્કસ કરેલો છે અને ઇતિહાસમાં ગાંધીઘટના જેવું કશું પૂર્વે થયું હશે કે કેમ એવા સવાલનો કંઈક જવાબ પણ પ્રજાસત્તાકની પહેલી પચીસી ઉતરતે જોયેલો ય છે.

૨૦૧૯ પછીનાં જે બે આંદોલનો આપણે જોઈ રહ્યાં છીએ તે જેપી આંદોલનની સરખામણીએ વિરલ અને વિશિષ્ટ છે. એક તો એમાં કોઈ એવી પ્રતિભા નથી જેને તમે જેપી સદૃશ કહી શકો. જરા દૂરાકૃષ્ટ લાગે પણ વિનોબા નવા સમયમાં પરંપરાગત નેતૃત્વને બદલે ગણસેવકત્વની જે જિકર કરતા એવું કાંક તત્ત્વ અહીં અનુભવાય છે.

નવનિર્માણ આંદોલને, રાજકીય પક્ષ જ્યારે જનતાનું ઓજાર મટી નકરા ઈલેક્શન એન્જિનમાં  ફેરવાઈ જાય ત્યારે શું થાય એનો સાક્ષાત્કારક પરચો પ્રજાને કરાવ્યો. ગુજરાત વિધાનસભામાં આજની તારીખ લગીનો અભૂતપૂર્વ બેઠકજુમલો હાંસલ કરતે છતે સત્તા અને જનતા વચ્ચે કઇ હદે અલગાવ હોઈ શકે તે નવનિર્માણ આંદોલનના ઘટનાક્રમે બતાવી આપ્યું હતું. જયપ્રકાશે પોતાની અસાધારણ જીવનસાધનાના ઉજાસમાં એમાંથી તારવેલ તત્ત્વ એ હતું કે સ્થાપિત સંસ્થાઓ, સ્થાપિત પક્ષો અને સ્થાપિત પ્રથાઓની બહારથી જ્યારે લોકશક્તિ પરિચાલિત થાય છે ત્યારે યથાસ્થિતિનાં બળો પર પરિવર્તનનાં બળો સરસાઈ મેળવે છે. એક પા સઘળો રાજસૂય માહોલ તો બીજી પા પ્રજાસૂય પ્રભામંડળ, એવું પરિણામકારક ચિત્ર જેપી આંદોલને સ્વરાજની પહેલી પચીસી ઉતરતે આપણી સામે મૂકી આપ્યું હતું.

જનવિરાટના સાક્ષાત્કારવત્ ‌તો જેપી જેવી પ્રતિભાના પ્રભામંડળવત્ ‌એ અનુભવ દેખીતો ટૂંકજીવી નીવડ્યો હશે; અને ભા.જ.પ.ના પૂર્વ અવતાર જનસંઘને તેમ ચાલુ રાજનીતિમાં પાછા પડેલા બીજા ખેલંદાઓને એણે પ્રતિષ્ઠા આપી હશે; પણ એણે પ્રથા બહારનાં પરિબળો વાટે પરિવર્તનની એક કાલીઘેલી પણ પ્રજાસૂય ધખના અંકે જરૂર કરી આપી.

અહીં ૧૯૭૪-૧૯૭૯ના એ ગાળાની વિગતે ચર્ચા કરવાનો ખયાલ નથી. માત્ર, જેપી આંદોલન અને વર્તમાન આંદોલન બેઉને સાથે મૂકી આપી એમની વચ્ચેના ભેદમાં રહેલી નવશક્યતાઓને સમજવાનો ખયાલ જરૂર છે. જેપી આંદોલનમાં જેમ નવી રાજનીતિના સંકેતો હતા- અને હતા જ – તેમ એક પ્રકારે પથસંસ્કરણ નીયે પ્રક્રિયા એ હતી. ઈંદિરા ગાંધીના એકાધિકારવાદનો વિરોધ પોતાને સ્થાને બરાબર હતો, બરકરાર હતો. પણ સ્વરાજનો જે વિમર્શ સ્વાતંત્ર્યસંગ્રામ દરમિયાન ઉભર્યો, ગાંધીનહેરુપટેલની સ્વરાજત્રિપુટીના શાસનમાં જેનો સ્વીકાર પડેલો હતો અને ભગતસિંહ-સુભાષ સરખી સ્વાતંત્ર્યપૂર્વ ધારાઓ તેમ જેપી-લોહિયા-કૃપાલાણીના સ્વરાજ પછીનાં કૉંગ્રેસબાહ્ય સંચલનો, સર્વમાં જે વાનાં સર્વસામાન્ય પડેલાં હતાં તે દેશના બિનસંપ્રદાયિક-સર્વધર્મસમભાવી સ્વરૂપના અને આર્થિક – સામાજિક ન્યાયનાં હતાં. ઈંદિરા ગાંધીએ એક તબક્કે આ એકંદર વિમર્શને ખોરવ્યો-ખોટકાવ્યો તે સંદર્ભમાં પ્રજાસૂય પ્રતિકાર વાટે પથસંસ્કરણ(કોર્સ કરેક્શન)ની જેપી ચેષ્ટા હતી.  સ્વરાજની લડતમાં રાષ્ટ્રનો ખયાલ કોઈ અમૂર્ત વિભાવના કે સંપ્રદાયવાદથી ઉફરાટે વિકસ્યો અને ‘પોલિટિક્સ એઝ પીપલ મેટર’ એ અભિગમનાં બીજ નખાયાં તેની જ તરજ પરનો તાનવિસ્તાર સમાજવાદ અને સર્વોદયની ધારાઓના એકત્રીકરણથી સંભવ્યો હતો. પરમહંસદેવની સર્વધર્મસાધના અને એમની ગાદીએ આવેલ વિવેકાનંદની દરિદ્રનારાયણની સંકલ્પનાએ દેશના ગાંધી-રાજકારણમાં સંપ્રદાયમુક્ત તેમ માનવ્યમંડિત રાષ્ટ્રના ખયાલને ઉપસાવ્યો. નહેરુપટેલનું શાસન હો કે લોહિયા-કૃપાલાણીનો પ્રતિપક્ષ અગર જેપીની લોકનીતિ એમાં આ વિમર્શની વ્યાપક સ્વીકૃતિ છાયાભેદે, ઝોકફેરે હતી તે હતી. ઇંદિરાઈ સામેની (તત્ત્વતઃ જો કે ‘પોલિટિક્સ ઍઝ પીપલ મૅટર’ માટેની) જેપીની લડાઈ આ સંદર્ભમાં પથસંસ્કરણ માટેની સવિશેષ હતી.

૨૦૧૪-૨૦૧૯માં રાષ્ટ્રીય સ્તરે જેની વિધિવત પ્રતિષ્ઠાનો સત્તામંડિત ખયાલ આપણી સામે આવ્યો તે સાવરકર અને ઉત્તર ઝીણાની ફ્રિક્‌વન્સી સાથે ગળથૂથીગત સંબંધ ધરાવતો હતો અને છે. એની સામેના આંદોલને પથસંસ્કરણ માત્રે નહીં અટકતાં લોકને સ્થાને ‘રાષ્ટ્ર’ ભણીના નવા વિમર્શનો જે વિચારજગન મંડાયો છે એના વિકલ્પે સ્વરાજધારાના અગ્રચરણનો વિમર્શ ઘૂંટવાનો છે. શાહીનબાગ છેડેથી દિલ્હીના અલગ અલગ સીમાડે ખડી થયેલ રાવટીઓ ‘રાષ્ટ્ર’ સરકારની હાટડીઓ સામેના જનવિકલ્પના ઝંડાબરદાર શી છે.

courtesy :Satish Acharya cartoon ; 09 February 2021

એમાં કોઈ જેપી-લોહિયા-કૃપાલાણી દેખીતા હાજર ન હોય પણ એમની હાજરી અને સામેલગીરી ‘ઑક્યુપાય વૉલસ્ટ્રીટ’ની સ્વૈચ્છિક ગિશ્ત છાવણીઓ પરના પેલા ગાંધીકાર્ટૂન શી રૂબરૂ છે કે ‘એ જો હોત તો અહીં જ હોત.’ જેમને કારણે ભારત સહિત વિશ્વમાનવતા સમસ્તની આ નવપ્રસ્થાનયાત્રા સંભવી છે તે મંડળીને બીજો કોઈ વિકલ્પ ન જણાય તો લોકાયની તરીકે જરૂર ઓળખાવી શકીએ. સ્થાપિત વાદો અને તેની આસપાસનાં સરકારસંધાનો(જેમ કે એક કાળનાં રશિયા / અમેરિકા)માં ગંઠાયા વિના નવી ને ન્યાયી દુનિયા માટેની લોકકેન્દ્રી જદ્દોજહદને વરેલી આ જમાત છે. નવરચનાના સિપાહીઓ વચ્ચે અરુણ વૈતાલિક શી તો વૈતાલિકો વચ્ચે સિપાહી શી બૌદ્ધિક કર્મશીલો કે કર્મશીલ બૌદ્ધિકોની આ મંડળી છે. પોતે જે કેડરમાંથી આવી ચાવીરૂપ સંગઠનાત્મક શૈલીએ આંદોલનમાં પડ્યા (અને લાભ્યા) એના કરતાં આ જે એક ન્યારી મંડળી ઊભરી રહી છે એને માટે કદરબૂજની ઈન્દ્રિય હાલના સત્તા-પ્રતિષ્ઠાન કને જણાતી નથી. માત્ર, એની હાંસી કરી શકાય એ પ્રકારે ગ્રંથિમોક્ષની ચેષ્ટા એમની કને હોય તો હોય. ‘આંદોલનજીવી’ સંજ્ઞા એમાંથી આવેલી છે.

ઇંદિરા ગાંધીને સઘળે સી.આાઈ.એ.નાં દર્શન થતાં હતાં ત્યારે એકવાર પિલુ મોદી એમના શ્વાનરત્નને ‘હું સી.આઈ.એ. એજન્ટ છું’ એવો ગલપટ્ટો પહેરાવી સહેલગાહે નીકળ્યા હતા. પણ અબી હાલની મરોડમાસ્તરીની પૂંઠે રહેલી માનસિકતા એટલી સહેલાઈથી હસી કાઢી શકાય એમ નથી. નવા વિમર્શની ફાટતી પ્હો ભીતભ્રાન્ત દિલોદિમાગની પહોંચ બહાર છે તે છે. સત્તા-પ્રતિષ્ઠાન ‘રાજનીતિ નહીં પણ રાષ્ટ્રનીતિ’ પ્રકારની તર્કાતર્કી કરે છે. જેવી કહેશે, ભલાભાઈ, પ્રશ્ન રાજનીતિથી લોકનીતિનો છે … એલિમેન્ટરી, માય ડિયર વૉટ્‌સન!

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 ફેબ્રુઆરી 2021; પૃ. 01-02

Share this:

કલમના સથવારે ઊડ્યો છું:….મૂકેશ પરીખ
 
 
મારી જ સાથે હું ઝઘડ્યો છું,
તમે કહો છો હું બગડ્યો છું.
 
બે સાચી વાત કહેવાઈ ગઈ,
તમે માનો છો હું કરડ્યો છું.
 
નશો તો કદી ય કર્યો જ નથી,
ટેકો દેવા જતા હું ગબડ્યો છું.
 
ટોળાં માંહે શોધી રહ્યા મને,
શાંત સાગરમાં હું જડ્યો છું.
 
હૃદય નિચોવીને આંખ ભીંજવી,
તારણ કાઢ્યું તમે હું રડ્યો છું.
 
પછાડવાના પ્રયાસ સૌ કરી રહ્યા,
કલમના સથવારે હું ઊડ્યો છું.
 
ખસી જશે આપોઆપ જ ‘મૂકેશ’,
જરા ખાતરી થશે કે હું નડ્યો છું.
 
જાન્યુઆરી ૨૬, ૨૦૨૧
 
e.mail : mparikh@usa.com
 
Category :- Opinion / OpinionDownload

Share this:

અહેમદ પટેલઃ ગાંધી અટક વિના, કાઁગ્રેસના સૌથી શક્તિશાળી રાજકારણી

ચિરંતના ભટ્ટ

30-11-2020

અહેમદ પટેલઃ આંતરિક જૂથવાદને પગલે ગાંધીનગરને બદલે દિલ્હીની વાટ પસંદ કરી

અહેમદ પટેલઃ ગુજરાતનું કયું રાજકારણ આ મૃદુભાષી ચાણક્યને માફક ન આવ્યું?

માણસોને મળવું, જનતા સાથે જોડાયેલા રહેવું, પક્ષ માટે ડિઝાસ્ટરસ હોય તેવી સ્થિતિઓ ટાળવી અહેમદ પટેલની અગ્રિમતાઓ હતી

સાદો કૂરતો પાયજામો અને મંદ સ્મિત એમનો બેઝિક દેખાવ હતો. એક માત્ર એવી વ્યક્તિ જેની અટક ગાંધી નહોતી છતાં ય તે કાઁગ્રેસ પાર્ટી પર રાજ કરતા હતા પણ છતાં ય તે સત્તા પર નહોતા. ભરૂચ જિલ્લાના પિરામણના ખેડૂત પરિવારના આ દીકરાને રાજકારણ સારી પેઠે સમજાતું હતું પણ એમાં રહીને ય એનાથી દૂર રહેવાની અનિવાર્યતા અને આવડત બન્ને તેમનામાં હતી. અહેમદ પટેલની વિદાયથી કાઁગ્રેસ ફરી એકવાર નોંધારી બની છે અને એ પણ એવા સમયે કે જ્યારે કાઁગ્રેસને જોડી રાખે તેવા સોય-દોરા એટલે કે પરોવણી કરી શકે તેવા એક મક્કમ તંતુની તાતી જરૂર છે.

અહેમદ પટેલના કાઁગ્રેસમાં મહત્ત્વ અંગે કોણ નથી જાણતું, પણ તેમનું એ પાસું એવું છે કે તેની વાત કર્યા સિવાય અહેમદ પટેલની વાત ન થઇ શકે. છતાં ય એ મુદ્દે જતાં પહેલાં એક પ્રશ્ન ચોક્કસ કરવો પડે કે ભરૂચના પિરામણનો જે માણસ કાઁગ્રેસમાં ભલભાલનો ડાબો હાથ કે મૅન-ફ્રાઇડે થઇ શક્યો તે ચહેરો ગુજરાતના રાજકારણમાં પોતાનો સિક્કો ન જમાવી શક્યો. શું હતું આમ થવાનું કારણ? ભા.જ.પા.ની પકડ ગુજરાતમાં મક્કમ થઇ એ કારણ તો આ પાછળ હતું જ કારણ કે જ્યાં સુધીમાં અહેમદ પટેલનું નામ ઝળક્યું ત્યાં સુધીમાં ગુજરાતમાં સમીકરણોમાં ફેરફાર થવા માંડ્યા હતા, એટલું જ નહીં પણ અહીં ઘર કા ભેદી લંકા ઢાયે જેવો ઘાટ પણ હતો કારણ કે અહેમદ પટેલને જ્યારે રાજીવ ગાંધીએ ગુજરાત પ્રદેશ કોંગ્રેસ કમિટીના પ્રેસિડન્ટ બનાવ્યા, ત્યારે કેટલાક કાઁગ્રેસીઓને પણ કઠ્યું હતું.

અહેમદ પટેલ રાજીવ ગાંધીની નજીક કેવી રીતે આવ્યા તેની વાત પછી કરીએ પણ જ્યારે તે ગુજરાત પ્રદેશ કોંગ્રેસ કમિટિના પ્રેસિડન્ટ બન્યા ત્યારે ગુજરાતમાં કાઁગ્રેસી નેતાઓમાં મજબૂત નામો હતા. તેમાં માધવસિંહ સોલંકી, સનત મહેતા, ઝીણાભાઇ દરજી, પ્રબોધ રાવળ અને અમરસિંહ ચૌધરી જેવા મોટા માથાનો સમાવેશ થતો હતો. અહેમદ પટેલનું ગુજરાતમાં સ્થાન આ બધાએ ચલાવ્યું ખરું, પણ છતાં ય તેમને જેટલો માનમરતબો મળવો જોઇએ તે ન થયું અને અહેમદ પટેલ જેવા સરળ માણસ માટે આ એક આઘાતજનક પરિસ્થિતિ હતી. ચાણક્યનું બિરૂદ મેળવનારા અહેમદ પટેલને કાવાદાવા, ખેંચાતાણી અને હુંસાતુંસીમાં બહુ રસ નહોતો અને જ્યારે તે સમયના દિગ્ગજો તરફથી માન અને ઉમળકાની ગેરહાજરી વર્તાઇ ત્યારે તેમને સમજાયું કે ગુજરાત કાઁગ્રેસનો જૂથવાદ જ તેની ઊધઇ બનશે. હિંદુત્વનો ચહેરો ત્યારે ગુજરાતમાં ઘુંટાવા લાગ્યો હતો, તે મોદી ફિવરને સારી પેઠે સમજતા હતા, પણ આંતરિક ખેંચતાણમાં ગુજરાતના વરિષ્ઠ કાઁગ્રેસીઓએ મચક ન આપી અને પરિણામ આપણે સૌ જાણીએ છીએ. ગુજરાતમાં પક્ષની આંતરિક વાડાબંધીને પગલે અહેમદ પટેલે એક મક્કમ નીતિ અપનાવી, કાંગ્રેસને નબળો કરનાર દરેક સંજોગ અને વ્યક્તિથી દૂર રહેવું. આ નીતિ તેમણે છેક છેલ્લે સુધી અનુસરી અને જ્યારે બાબરી ધ્વંસ થયો ત્યારે પી.વી. નરસિંહા રાવની સામે પડેલા નટવર સિંઘ, અર્જુન સિંઘ, શિલા દિક્ષીત, શિવ શંકર બધાના એજન્ડાને નેવે મૂકીને અહેમદ પટેલે જે મુદ્દા પર ફોકસ કરવાની જરૂર હતી, તેની પર જ ધ્યાન આપ્યું. જો કે એ જ અહેમદ પટેલે વખત આવ્યે સિતારામ કેસરી અને નરસિંહા રાવને અકબર રોડથી વિદાય આપવાનું બીડું પણ ઝડપ્યું. કાઁગ્રેસનો જૂથવાદ અહેમદ પટેલને માફક નહોતો આવ્યો, પણ પોતાની મહત્ત્વાકાંક્ષા જેને ન હોય તેની કટિબદ્ધતાને કોઇ ન પહોંચી વળે. એ જ હિસાબે અહેમદ પટેલ કાઁગ્રેસમાં એ સ્તરે પહોંચ્યા જ્યાં તેમની પાસે કહેવાતી કોઇ સત્તા, ખુરશી, પદવી કે મંત્રાલય નહોતું છતાં ય તેમનું માન યથાવત્ હતું.

અહેમદ પટેલની સફર કાઁગ્રેસમાં સૈનિકથી સેનાપતિ સુધીની રહી. સેનાપતિ રાજાનો સૌથી નિકટનો માણસ હોય છે અને યુદ્ધોના પૂરતા અનુભવ બાદ તે આવનારા સંજોગો ભાખીને માર્ગદર્શન આપે છે. અહેમદ પટેલે આ ભૂમિકા સુપેરે નિભાવી. નિઃસ્વાર્થ હોવું, મહત્ત્વાકાંક્ષા વગરના હોવું પણ રાજકારણમાં હોવું આ બાબતો વિરોધાભાસી છે, અને આ બધું જ અહેમદ પટેલમાં હોવાને કારણે જ તે ખાસ હતા. સોનિયા ગાંધીના કાન અને આંખ બનીને બે દાયકા સુધી સતત તેમની પડખે રહેલા અહેમદ પટેલે બેક સ્ટેજમાં રહીને આખા ય ખેલનો દોરી સંચાર પોતાના હાથમાં જ રાખ્યો હતો. આમ કરવું તેમની ચાહ નહીં પણ તેમને સોંપાયેલી જવાબદારીની હિસ્સો હતો, જેને તે પૂરી રીતે કટિબદ્ધ હતા. દાન ધર્માદા હોય, ધર્મની વાત હોય કે પછી રાજકારણ હોય તેમણે હંમેશાં કોલાહલ વિના, કોઇ પણ દેકારા કર્યા વિના જ કામ કરવાનું પસંદ કર્યું. પોતાનું મહત્ત્વ શું છે તે જાણતા હોવા છતાં ય આ કદાવર છબિનો બોજ તેમના વહેવારમાં લગીરેક વર્તાતો નહીં. તેઓ મોડી રાત સુધી લોકોને મળતા રહેતા કારણ કે તે માનતા હતા કે જેટલા સંબંધો સચવાય, જેટલી મૈત્રી જળવાય અને જેટલો જનસંપર્ક થાય તેટલું બહેતર છે. જેની સાથે વાત કરે તેની સાથે મોકળા મને અને મૃદુતાથી જ વાત કરે તે તેમની યુ.એસ.પી. નહીં પણ સ્વભાવ હતો.

કાઁગ્રેસના આ ટ્રબલ શૂટર પક્ષનો ઇતિહાસ પણ સારી પેઠે જાણતા હતા અને બદલાયેલા સંજોગો અને સમીકરણોમાં આગળ શું થઇ શકે છે તે કળવાની પણ તેમનામાં સમજ હતી. જ્યારે કાઁગ્રેસના સભ્યોએ આંતરિક પુનઃચૂંટણીની માગ કરતો કાગળ લખ્યો ત્યારે સિફતથી આખી વાત ટાળવાની આવડત માત્ર અહેમદ પટેલમાં હતી. તેણે આ રોષે ભરાયેલા એકેએક કાઁગ્રેસી નેતા સાથે અંગત સ્તરે વાત કરી અને વાતનો નિવેડો આવ્યો. સચીન પાયલોટને વાંકુ પડ્યું ત્યારે પણ અહેમદ પટેલે જ ગેહલોતની સ્થાનને નુકસાન ન થાય અને સચીન પણ પક્ષમાં ઠરીઠામ થાય તે રીતે સંવાદ સાધ્યો હતો. ૨૦૧૯માં મહારાષ્ટ્રમાં મહારાષ્ટ્ર વિકાસ અઘાડી સાથે ગઠબંધન કરાવવામાં દસ દિવસ મુંબઇ રહેલા અહેમદ પટેલનો જ હાથ હતો. ૨૦૦૮માં મનમોહન સિંઘની સરકાર ટાણે યુ.પી.એ. સરકારને સંમતિના મત ઘટતા હતા ત્યારે એ ઘડી સાચવી લેવામાં પણ અહેમદ પટેલે પ્રણબ મુખર્જી સાથે મળીને બાજી સંભાળી હતી.

કાઁગ્રેસમાં જે બધું સાંગોપાંગ પાર પડતું હતું, તેમાં અહેમદ પટેલનો બહુ જ મોટો ફાળો હતો.

સોનિયા ગાંધીને પણ અહેમદ પટેલ પર આંધળો વિશ્વાસ હતો, જેની પાછળ પણ તેમનો મહત્ત્વાકાંક્ષા વિના, કટિબદ્ધતાથી કામ કરવાનો સ્વભાવ જ કામ કરી ગયો. તેમને પોતાનાં કામ અને સંબંધોના નગારાં વગાડવાનો શોખ નહોતો. પરિવાર સાથેનું નૈકટ્ય, કાઁગ્રેસના ઇતિહાસની સમજ ધરાવનાર અને પરિવર્તનનો હિસ્સો રહી ચૂકેલા અહેમદ પટેલ માટે જેટલું કહેવાય તેટલું ઓછું છે.

બાય ધી વેઃ 

તેમને કોમવાદી અને બિનસાંપ્રદાયિકની ચર્ચાઓમાં રસ નહોતો. માણસોને મળવું, જનતા સાથે જોડાયેલા રહેવું, પક્ષ માટે ડિઝાસ્ટરસ હોય તેવી સ્થિતિઓ ટાળવી તેમની અગ્રિમતાઓ હતી. એક સમયે તેમને ય એવા આક્ષેપનો સામન કરવો પડ્યો કે મોદીની પ્રગતિ થાય માટે તેમણે ગુજરાતમાં કાઁગ્રેસને નબળી પડવા દીધી, પણ જોવાનું એ છે કે આવા આક્ષેપોની વચ્ચે પણ તેઓ એ કરતા જ રહ્યા જે તેમને કરવું હતું અને પોતાનું મૂલ્ય પોતાનાં કામ થકી જ દર્શાવ્યું. કાઁગ્રેસની સ્થિતિ અત્યારે ધરી વગરના ગોળા જેવી છે એમ કહેવામાં કોઇ અતિશયોક્તિ નથી. સોનિયા ગાંધીનો અહેમદ પટેલને શ્રદ્ધાંજલિ આપતો સંદેશ તેમની અગત્યતાને સારી પેઠે ઘૂંટે છે.

પ્રગટ : ‘બહુશ્રૃત’ નામક લેખિકાની સાપ્તાહિક કટાર, ’રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”, 29 નવેમ્બર 2020 

Share this:

Share this:

       

      

અલ્લાહ ના ઐક્ય મા દે્વ્ય નથી

ચિરજીવંત છે તે સમ

અન્ય નથી

રક્ષક છે શક એ

માહ્ય નથી

તંદ્રા થી તે ઘેરાતો નથી

નિંદ્રા થી અસ્વસ્થ થાતો નથી

તે સુ્ષ્ટી નો સંચાલક છે

જગ આખા નો સંભાળક છે

તે વિશ્વ સકળ નો પાળક છે

તે તાતહ્  સહુજન બાળક છે

જે વ્યોમ મહી છે તેનું છે

જે ભોમ મહી છે તેનું છે

તેની આગળ વિણ હુક્મ

અરે

કોઇ ની ભલામણ કોણ

કરે

તે માલિક છે જે ચાહે કરે

ના તેને ભલામણ હોય ખરે

તે દ્ષ્ટ અદ્ષ્ટ નો જ્ઞાતા છે

તે દાતા છે જગ તાતા છે

તેના જેવો કોઇ જ્ઞાની નથી

સીમા તેની વિધા ની નથી

સૂષ્ટિ મા તેનો સામી નથી

ગત તેની કોઇએ જાણી નથી

તે ચાહે તેટલું જ્ઞાન દીએ

તે ચાહે તેટલું ભાન દીએ

તેની સત્તા આસન હેઠળ

વ્યાપે છે વ્યોમ ને ભોમ સકળ

સૂષ્ટિ સંરક્ષણ થી એક પળ

તે થાકી શકતો નથી મુદ્દલ

બળવંત છે તે જ્વલંત છે તે

યશવંત મહિમાવંત છે તે

      મરહુમ મુસા બના

        તડકેશ્વરી। 

આયતુલકુરશી નો

            પદ્યાનુવાદ

Share this:

ખરા દિલથી વહ્યાં હો, જેમાં અશ્રુ મારા મૃત્યુ પર, બને તો એ રૂમાલો લાવજો, મારા કફન માટે : – આસિમ રાંદેરી

Dec 1, 2020 |

ખરા દિલથી વહ્યાં હો, જેમાં અશ્રુ મારા મૃત્યુ પર, બને તો એ રૂમાલો લાવજો, મારા કફન માટે : – આસિમ રાંદેરી

મોહબ્બતના રંગીલા શાયરનું બિરૂદ પામેલા અને “લીલા”ના સ્વપ્ન શિલ્પી તરીકે ઓળખાતા શાયર “આસિમ રાંદેરી”નું મૂળ નામ મહેમૂદમિયાં મહંમદમિયાં સુબેદાર હતું. રાંદેરના જાણીતા કુટુંબમાં ર ડિસેમ્બર, ૧૯૦૪ના રોજ તેમનો જન્મ થયો હતો. આ નસીબદાર શાયરને તેમના વિદ્વાન પિતાની વિદ્વતાના સંસ્કાર મળ્યા હતા અને વિરાસતમાં ઉર્દૂ-ફારસીના અનેક અપ્રાપ્ય કાવ્ય સંગ્રહો-ગ્રંથો ધરાવતું કિંમતી પુસ્તકાલય મળ્યું હતું. આ સાહિત્યના અધ્યયન અને મનનથી તેમણે પ્રેરણાના પીયુષ પીધા હતા. આ અરસામાં અલીગઢના ફારસી ભાષાના ઉસ્તાદ જ. મુનશી ઉમરખાનના માર્ગદર્શન હેઠળ એમણે શાયરી સર્જનનો આગાઝ કર્યો હતો. આસિમ સાહેબ શરૂઆતના તબક્કામાં ઉર્દૂ ભાષામાં શાયરી રચતા હતા. પછી તેમણે ગરવી ગુજરાતી ભાષામાં લખવાનું શરૂ કર્યું હતું. તેમની એક કવિતા તે વખતના જાણીતા સાપ્તાહિક “બે ઘડી મોજ”માં ઈ.સ. ૧૯ર૭માં તેના તંત્રી ગઝલ સમ્રાટ “શયદા”એ છાપી હતી.

ઈ.સ.૧૯રપમાં તેમણે તેમના મિત્ર જ. મૌલવી અબ્દુલ રહીમ સાદિક સાથે “સાદિક” નામનું ગુજરાતી માસિક શરૂ કરી પત્રકારત્વમાં ઝંપલાવ્યું હતું. ઈ.સ. ૧૯ર૮માં આ શાયરે ઈસ્ટ આફ્રિકાની વાટ પકડી હતી. નૈરોબીમાં તેમણે “અરવિંદ” નામનું હસ્તલિખિત માસિક દોસ્તોના સહકારથી આરંભ્યું હતું તો ઈ.સ.૧૯૩૦માં તેઓ મોમ્બાસાના “કેન્યા ડેઈલી મેઈલ” નામના અખબારના તંત્રી વિભાગમાં જોડાયા હતા.

ભારત આવ્યા પછી ઈ.સ. ૧૯પ૦માં મુંબઈની એક યુરોપિયન કંપનીમાં ચીફ સેલ્સ ઓર્ગેનાઈઝર તરીકે તેમણે વર્ષો પર્યંત નોકરી કરી હતી. તેમણે આ દરમિયાન મુંબઈથી “લીલા” નામના માસિકનો આરંભ કર્યો હતો. ભારે લોકચાહના મેળવેલ આ માસિકના અંકો સતત છ વર્ષ સુધી પ્રગટ થતા રહ્યા હતા. “લીલા” વિશેની ગઝલો-નઝમો-મુકતકોને જબરજસ્ત આવકાર મળતા તેમણે વિદેશની સફર ખેડી હતી. ઈ.સ. ૧૯પ૬માં કોલંબો અને ઈસ્ટ આફ્રિકા તેમજ ઈ.સ. ૧૯૬૧માં માડાગાસ્કર તથા મોરેશિયસનો પ્રવાસ ખેડી ત્યાંની હિંદુસ્તાની જનતાને તેમની શાયરીનું આકંઠ રસપાન કરાવ્યું હતું. ગુર્જર રંગભૂમિના ખ્યાતનામ કલાકાર શ્રી જયશંકર “સુંદરી”ના આગ્રહને વશ થઈ તેમણે “નૂરજહાં” નામના ઐતિહાસિક નાટક માટે પ્રસંગને અનુરૂપ એક ખાસ ગઝલ લખી આપી હતી. કવિ જામનની કંપની માટે આ શાયરે “નગદ સોદો”, “વાસનાનાં વ્હેણ” અને “કાળી વાદળી” નામના નાટકોનો હિંદી ભાષામાં અનુવાદ કરી આપ્યો હતો. તેમની ઉર્દૂ, હિંદી, ગુજરાતી ગઝલો-ગીતોની રેકર્ડ હીઝ માસ્ટર વોઈસે બહાર પાડી હતી. મૂર્ધન્ય સાક્ષર શ્રી કનૈયાલાલ મુનશીએ સ્થાપેલ સાહિત્ય સંસદના ઉપક્રમે શ્રી આનંદશંકર ધ્રુવના પ્રમુખ પદે મુંબઈમાં કવિ સંમેલન યોજાયું હતું. તેમાં આસિમ રાંદેરીએ “અંધ બાળા” નામની તેમની કવિતા રજૂ કરી હતી. આ કવિતાને આનંદશંકર ધ્રુવે તેમના ત્રિમાસિક “વસંત”માં સ્થાન આપ્યું હતું. પછીથી આ કવિતાને “સાહિત્ય પલ્લવ” નામના પાઠ્યપુસ્તકમાંયે સ્થાન મળ્યું હતું.

તેમના “લીલા” માસિકપત્રમાં છપાયેલી અને દિલની ખૂશ્બુને ફેલાવતી તેમની ૧૦૦ રચનાઓને તેમણે કથા સ્વરૂપનો રંગ આપ્યો હતો. આ રચનાઓનો સંગ્રહ “લીલા” નામથી ઈ.સ. ૧૯૬૩માં પ્રગટ થયો હતો. સળંગ ગઝલ-કથા “લીલા” નામનું આ પુસ્તક ગુજરાતી ગઝલ સાહિત્યમાં પ્રથમ પ્રદાન ગણાય છે. ત્યારબાદ કિસ્મત કુરેશીએ “વિરહિણી” અને મલિક મોહમ્મદે “લજ્જા” નામથી ગઝલકથાનો આવો પ્રયોગ કર્યો છે. આ પછી આપણી ભાષામાં આવું કામ થયેલું જાણમાં નથી. તેમનો બીજો ગઝલસંગ્રહ “શણગાર” ઈ.સ. ૧૯૭૮માં અને ત્રીજો સંગ્રહ “તાપી તીરે” ઈ.સ.ર૦૦૧માં પ્રગટ થયેલ છે. ગઝલના બાબ-ઉલ-મક્કા (પ્રવેશદ્વાર) તરીકે ગણાતા રાંદેરમાં તા.૫ ઓકટોબર, ૧૯૯૧ના રોજ આદરપાત્ર સાહિત્યકાર શ્રી ભગવતીકુમાર શર્માના અધ્યક્ષ સ્થાને આસિમ સાહેબનું ભવ્ય સન્માન કરાયું હતું. લોકપ્રિયતા નામના એવોર્ડથી વિભૂષિત આ ઉત્તમ શાયરને તેમની દીર્ઘ સેવા માટે વલી ગુજરાતી એવોર્ડ અને આઈ.એન.ટી.નો કલાપિ એવોર્ડ એનાયત થયો હતો. તેમના સમકાલીન શાયરોમાં આદરભર્યું સ્થાન શોભાવતા આ મુઠ્ઠી ઊંચેરા શાયર ૧૦૪ વર્ષની ઉંમરે પ ફેબ્રુઆરી, ર૦૦૯ના રોજ માદરે વતન રાંદેરમાં ખુદાની રહેમતમાં પહોંચી ગયા હતા. તેમની ગઝલોના ગુલદસ્તામાંથી કેટલાક શેરનું હવે આચમન કરીએ.

મારી ગઝલની મ્હેકથી “આસિમ” હું મસ્ત છું

માન્યું એ ફૂલછાબ નહીં, ગુલછડી તો છે

રાત-દિન એના વિચારોમાં હવે તલ્લીન છું

પ્રેમની લાગી કટારી, રોઉં છું, ગમગીન છું

કંકોતરીથી એટલું પુરવાર થાય છે

નિષ્ફળ બને છે પ્રેમ તો વ્હેવાર થાય છે

જ્યારે ઊઘાડી રાતે ન કંઈ પ્યાર થાય છે

ત્યારે પ્રસંગ જોઈ સદાચાર થાય છે

એ તારું રૂપ ને નિર્દોષતા ભૂલી નથી શકતો

સ્મરણમાં છે બધુંયે તોય હું સ્પર્શી નથી શકતો

મને ડર છે કે, એમાંથી કશું ઓછું ન થઈ જાયે

છબી છે હાથમાં તારી છતાં ચુમી નથી શકતો.

રાત-દિન શોધું છું આ ખુશ્બો ભરેલા શહેરમાં

એ પીરોજી રંગનો, ખોવાયેલો પાલવ મળે

“આસિમ” કરો ના આમ શિકાયત નસીબની

રૂઠી જશે તો બીજો ખુદા ક્યાંથી લાવશું !

તમારા પ્રેમ-પત્રો જોઉં છું, પાછા મૂકી દઉં છું

હવે એ ભાગ્યના છે લેખ, વંચાઈ નથી શકતા

આ જિંદગી તો એક ઘડી થોભતી નથી

કોને ખબર કે ક્યારે તને યાદ આવશું ?

તમારા ચાંદની શા હાથ પર મ્હેંદીની આ લાલી ?

અમે જોતા રહ્યા પાણી ઉપર અંગાર સમજીને

પીને પ્રણય-મદિરા “આસિમ” રચી છે ગઝલો

કીધું છે કામ મેં બસ એક જ આ ઉમ્રભરમાં

મજા આવી હતે જો આટલી દીવાનગી હોતે

કે મારી દૃષ્ટિમાં આખું જગત તારી ગલી હોતે

પ્રશંસામાં નથી હોતી કે નિંદામાં નથી હોતી

મજા જે હોય છે ચુપમાં તે ચર્ચામાં નથી હોતી

બધાના દર્દમાં પોતાનું દર્દ જે સમજે

મને તો જિંદગી તેની જ જિંદગી લાગી

ફરી ઘર બનાવું છું એના હૃદયમાં

ફરી યાદ આવી છે ખાનાખરાબી

જિંદગીનું રૂપ એવું સર્વવ્યાપક થઈ ગયું

જે મળે છે તે ગમે તે રંગ ભરતા જાય છે

ઝાકળ સમું જીવન હો ભલે વિશ્વબાગમાં

ફૂલો મહીં નિવાસ ઘડી બે ઘડી તો છે

(સૌજન્ય:  ગુજરત ટુડે 1 સીસે.2020)

Share this:

નહીંતર જતાં રહો ——ગુલામ અબ્બાસ “નાશાદ”

બે-ચાર કસ લગાઓ,નહીંતર જતાં રહો;

ગાઓ યા ગુનગુનાઓ; નહીંતર જતાં રહો.

શબ્દો, વિવેક, ગરિમા મહેફિલનો પ્રાણ છે;

માણો અને મનાઓ; નહીંતર જતાં રહો.

મંઝિલની છે ધગશ તો જરૂરી નવીન જોશ;

શ્વાસોને હચમચાઓ,નહીંતર જતાં રહો.

મુંઝાયેલો છે કાફલો ને દષ્ટિમાં છો તમે;

કેડી નવી બનાઓ,નહીંતર જતાં રહો.

દીવાલ,બારી,બારણાં,છત ને ફરસ હો ખુશ;

આવો તો એમ આઓ , નહીંતર જતાં રહો.

લોકોને એવું થાય કે માણસ સરસ ગયો;

ગૌરવ લઈને જાઓ, નહીંતર જતાં રહો.

“નાશાદ” ઘરની માંગ રહે છે એવીજ કંઈ;

મુસ્કાન ચહેરે લાવો, નહીંતર જતાં રહો.