મંટો – નામી કહાનિયોં કા બદનામ કથાકાર ….અખ્તર અલી

• Saadat Hasan Manto

  Short story writer

• Saadat Hassan Manto was a short story writer of the Urdu language. He is best known for his short stories, “Bu”, “Khol Do”, “Thanda Gosht”, and “Toba Tek Singh”. Manto was also a film and radio scriptwriter and a journalist. Wikipedia
• Born: May 11, 1912, Samrala, India
• Died: January 18, 1955, Lahore, Pakistan
• Spouse: Safiyah (m. 1939–1955)
• Education: Aligarh Muslim University

 મંટો – નામી કહાનિયોં કા બદનામ કથાકાર ….અખ્તર અલી

ઉસને અપની કહાનિયોં સે પૂરે સમાજ મેં હંગામા મચા દિયા થા, જિસકે લિખે કો પઢ કર લોગ તિલમલા ઉઠે, લોગોં કે તન-બદન મેં આગ લગ ગઈ, વે ઉસે બર્દાશ્ત નહીં કર સકે૤ ઉસને જિતની ઉમ્દા કહાનિયાઁ લિખીં લોગોં ને ઉસ પર ઉતને હી ગન્દે ઇલ્જ઼ામ લગાયે૤ ઉસકે ખિલાફ મુકદમે દાયર કિયે ગયે, ઉસે પાગલ કરાર દિયા ગયા, ફિર ભી મંટો લિખતા ગયા, જી હાઁ ઉન નામી કહાનિયોં કે બદનામ કહાનીકાર કા નામ મંટો થા, સઆદત હસન મંટો૤
આજ જબ ઉસ મહાન કહાનીકાર કો ઇસ દુનિયાઁ જિસને ઉસે ચૈન સે જીને નહીં દિયા સે રૂખ્સત હુએ પચાસ સાલ સે ભી જયાદા વકત ગુજ઼ર ચુકા હૈ તબ મૈં આજ કે હાલાત મેં મંટો કી કહાનિયોં પર નજ઼ર ડાલતા હૂઁ ઔર યહ જાનને કી કોશિશ કરતા હૂઁ કિ ઉસને ઐસા ક્યા લિખ ગયા જો લોગોં કો નાગવાર ગુજ઼રા ઔર લોગોં ને ઉસકા જીના હરામ કર દિયા! મૈં ઉસકી કહાનિયાઁ બુરાઇયાઁ ઢૂઁઢને કે ઇરાદે સે પઢ઼તા હૂઁ ઔર ઉસકી કલમ કા કાયલ હોતા જાતા હૂઁ૤ વાહ, જ઼ાલિમ કી કલમમેં ક્યા જાદૂ હૈ, અપની બાત કહને કા ક્યા ૛બરદસ્ત તરીકા હૈ૤ ઉસકી કહાની પઢ઼ કર એક બાત ૙ાસ તૌર પર સામને આતી હૈ કિ મંટો ને કહાનિયોં મેં કુછ નહીં કહા બલ્કિ કુછ ૙ાસ કહને કે લિયે કહાનિયાઁ લિખી૤ હાલાઁકિ મૈં બહુત બડ઼ા વિદ્વાન નહીં ઔર ન હી આજ તક મંટો કો પૂરી તરહ સમઝ હી પાયા હૂઁ લેકિન ચૂઁકિ મૈં ભી ઇસી વિધા સે જુડ઼ા હૂઁ ઇસલિયે ઇસમેં કુછ દ૙લ અંદાજ઼ી કર સકને કી ક્ષમતા રખતા હૂઁ૤ મૈં યહ પૂરે આત્મવિશ્વાસ કે સાથ કહ સકતા હૂઁ કિ મંટો કો પાગલ કહને સે બ૝કર કોઈ પાગલપન હો હી નહીં સકતા૤ અગર કોઈ કહતા હૈ કિ મંટો કી કહાનિયાઁ અશ્લીલ હૈં તો મેરા કહના હૈ કિ અશ્લીલ ઉસકી કહાની નહીં બલ્કિ પઢ઼ને વાલોં કા દૃષ્ટિકોણ હૈ૤ આખિર અશ્લીલતા કા માપદંડ ક્યા હૈ? યદિ મંટો ને જો લિખા વહ અશ્લીલ હૈ તો જો કાલિદાસ ને લિખા વહ ક્યા હૈ?
ગ્યારહ મઈ ઉન્નીસ સૌ બારહ કો સમરાલા (૛િલા લુધિયાના) મેં પૈદા હુએ મંટો, જિન્હોંને સાત સાલ કી ઉમ્ર મેં જલિયાઁવાલા બાગ કા ખૂની હત્યાકાંડ઼ દેખા, યુવા અવસ્થા મેં દેશ કા વિભાજન ઉસ સમય કે રક્તપાત કો દેખા, મંટો જિસને રૂસી કહાની કે રૂપાંતર સે કથા સાહિત્ય કી દુનિયાઁ મેં કદમ રખા, કી કહાનિયાઁ જબ મૈં, મૈં જો ઇસ દુનિયાઁ મેં જબ આયા તબ મેરે ઇસ પ્રિય લેખક કો ઇસ દુનિયાઁ સે સિધારે પાઁચ વર્ષ હો ચુકે થે, આજ પઢ઼તા હૂઁ તો ઐસા મહસૂસ હોતા હૈ કિ મંટો ને જો લિખા વહ કહાની નહીં બલ્કિ આઁખોં દેખી ઘટના કા ચિત્રણ હૈ જિસે અ૞સાને કા નામ દે દિયા ગયા હૈ૤ બસ જ઼માને કો મંટો કા યહી ચિત્રણ પચા નહીં, ક્યોંકિ આજ જિસે હમ કહાની કહતે હૈં વહ મંટો કી કહાની નહીં બલ્કિ જ઼માને કો દિખાયા ગયા મંટો કા વહ આઈના હૈ જિસમેં જ઼માને કો અપના અસલી ચેહરા નજ઼ર આ ગયા૤ આપ મંટો કી કહાની સિર્ફ એક બાર પ૝ કર મત છોડિ઼યે બલ્કિ દૂસરી ઔર તીસરી બાર ભી પ૝િયે મેરા દાવા હૈ આપ યહ અવશ્ય સ્વીકાર કરેગે કિ કહાની કા કથાનક લેખક કી કોરી કલ્પના નહીં બલ્કિ ઉસકા ભોગા ગયા યથાર્થ હૈ, દિલ પર ખાયા ગયા જ઼ખ્મ હૈ૤ મંટો કી વિવાદગ્રસ્ત કહાની “”ખોલ દો” ઇંસાની દરિન્દગી કા વાસ્તવિક રૂપ હૈ, ઇસકી નાયિકા સકીના મંટો કી કલ્પના નહીં બલ્કિ વિભાજન કે સમય કા કટુ સત્ય હૈ, જો ઇસ કહાની કો અશ્લીલ રચના કહતા હૈ તો ક્ષમા કીજિયેગા મેરા માનના હૈ કિ ઉસે અચ્છે સાહિત્ય કો સમઝને કી તમીજ઼ નહીં હૈ૤ પાઠકોં કા યહ કર્તવ્ય હોતા હૈ કિ વે લેખક કી ભાવનાઓં ઔર ઉસકે દૃષ્ટિકોણ કો ધ્યાન મેં રખતે હુએ ઉસકી કૃતિ કો પ૝ેં, કથા ૙ત્મ હોને પર પુસ્તક ભલે બંદ કર દે કિન્તુ મસ્તિષ્ક કે દ્વાર ખુલે રખેં૤ ક્યોંકિ મંટો જૈસે રચનાકાર ન તો અનાવશ્યક શબ્દ લિખતે હૈં ન શબ્દોં કા અનાવશ્યક પ્રયોગ કરતે હૈં, મંટો કે શબ્દ પાઠકોં કી આઁખોં કે રંગમંચ પર દૃશ્ય બન કર નૃત્ય કરને લગતે હૈ૤ મંટો કે શબ્દ કહીં તીર કહીં ખંજર કહીં જ઼હર તો કહીં અંગાર બન જાતે હૈં૤ અપની એક કહાની મેં મંટો લિખતે હૈં – મુઝે રંડી કે કોઠે ઔર પીર કી મજ઼ાર ઇન દો જગહોં સે બહુત ડર લગતા હૈ ક્યોંકિ પહલી જગહ લોગ અપની ઔલાદ સે ઔર દૂસરી જગહ અપને ૙ુદા સે પેશા કરવાતે હૈં૤ મંટો કા યહ આક્રમક તેવર સમાજ ઝેલ નહીં પાયા ઔર ચંદ મુલ્લા, પંડિ઼ત ઔર નેતાઓં કે ગિરોહ ને ઉસકા જીના દુશ્વાર કર દિયા, કિન્તુ જિસ પ્રકાર ઘાયલ શેર ઔર ૛્યાદા ૙તરનાક હો જાતા હૈ ઉસી પ્રકાર પી૜િત કલમઔર અધિક વિદ્રોહી હો ગઈ, ઇસી કા પરિણામ હૈ કહાની “શાહદૌલે કે ચૂહે” જો ધર્માંધતા કે મુઁહ પર મારા ગયા મંટો કા વહ તમાચા હૈ જિસકી ઝનઝનાહટ સમાજ આજ તક મહસૂસ કર રહા હૈ૤ તથાકથિત હાઈ સોસાયટી કે સાફ સુથરે કપડ઼ે પહનને વાલો કી ગંદી માનસિકતા કો બે નકાબ કરને સે ભી મંટો સાહબ નહીં ચૂકે ઔર ચંદ લાઈનોં મેં હી ઉનકા ચરિત્ર ચિત્રણ કર દિયા, બાનગી દેખિયે –
આપકી બેગમ કૈસી કૈસી હૈ?
યહ તો આપકો માલૂમ હોગા, હાઁ આપ અપની બેગમ કે બારે મેં મુઝસે દરયાફત કર સકતે હૈં૤
એક અન્ય લઘુ કથા મેં મંટો કે પાત્ર જો સંવાદ કહતે હૈં ઐસા લિખને કા દમ તો બસ મંટો કી કલમમેં હી થા –
યાર તુમ ઔરતોં સે યારાના કૈસે ગાઁઠ લેતે હો?
યારાના કહાઁ ગાઁઠતા હૂઁ, બાકાયદા શાદી કરતા હૂઁ૤
શાદી કરતે હો?
હાઁ ભઈ, મૈં હરામ કારી કા કાયલ નહીં૤ શાદી કરતા હૂઁ ઔર જબ ઉસસે જી ઉકતા જાતા હૈ તો હક એ મહર અદા કર ઉસસે છુટકારા હાસિલ કર લેતા હૂઁ૤
યાની?
ઇસ્લામ ઝિંન્દાબાદ૤
મંટો વિસંગતિયો ઔર ઉસકે ઝિમ્મેદારલોગોં પર લગાતાર પ્રહાર કિયે જા રહા થા, ખરાબી કો મુઁહ છુપાને કે લિયે ભી જગહ નહીં મિલ રહી થી૤ બહુત હાથ પૈર મારને કે બાદ અંતતઃ ખિસિયાઈ બિલ્લી ખમ્બા નોચને લગી ઔર સાહિત્ય કે ક્ષેત્ર મેં યહ બાત જ઼ોર પકડ઼ને લગી કિ મંટો કી કહાનિયોં મેં અશ્લીલતા ભરી હુઈ હૈ, મંટો ગંદા લેખક હૈ૤ યહ સચ ભી હૈ કિ યદિ કોઈ અશ્લીલ દૃષ્ટિકોણ લિયે મંટો કી કહાનિયાઁ પઢેગા તો કુછ એક કહાઁનિયાઁ મેં ઉસે અશ્લીલતા કી ઝલક મિલ જાયેગી૤ યહાઁ ઇસ બાત પર ધ્યાન દિયા જાયે કિ મૈંને દો બાતેં કહી હૈં એક “અશ્લીલ દૃષ્ટિકોણ” ઔર દૂસરી “કુછ એક કહાની “૤ કિન્તુ ઇન્હીં કહાનિયોં કો જબ એક સમઝદાર ઔર જાગરૂક પાઠક પઢ઼ેગા તો ઇસે કલમકા જાદૂ, કલમકા કમાલ, લેખક કી યોગ્યતા જૈસે અલંકરણોં સે સુસજ્જિત કરેગા, ક્યોંકિ ઉસમેં ઇસ બાત કો સમઝને કી તમીજ઼ હોગી કિ ઇસમેં લેખક કા ઉદ્દેશ્ય અશ્લીલતા કા વર્ણન નહીં બલ્કિ સમાજ કે ચારિત્રિક પતન કા ચિત્રણ હૈ૤ દરઅસલ મંટો ને અપની કલમકે સાથ સમઝૌતા નહીં કિયા૤ યદિ ઉસકી કહાની કા પાત્ર વેશ્યા કા દલાલ હૈ તો મંટો ને ઉસકે મુઁહ સે ઉસી સ્તર કે શબ્દ કહલવાયે હૈં જિસ સ્તર કા વહ આદમી હૈ૤ મંટો ને શબ્દોં કા ઇસ્તેમાલ કરતે સમય જિંદગીકી ઇસ હકીકત કો ધ્યાન મેં રખા હૈ કિ જિસ મુઁહ મેં હરામ કી રોટી જાયેગી ઉસ મુઁહ સે શરાફત કે અલ્ફાજ નિકલ હી નહીં સકતે, અગર મંટો કી કથા મેં કોઈ જવાન લડ઼કા નહાતી હુઈ લડ઼કી કો છુપ કર દેખ રહા હૈ તો સ્વાભાવિક હૈ ઉસ સમય ઉસકે દિલ મેં દેશભક્તિ કે વિચાર તો નહીં આયેગે ઔર ન હી સમાજ સેવા કે૤ ઉસ સમય ઉસકે મન મેં જો વિચાર પૈદા હોગે ઉસકી કા મંટો ને પૂરી ઈમાનદારી કે સાથ વર્ણન કિયા હૈ, જો લિખા વહી વાસ્તવિકતા હૈ, કિન્તુ લેખક કી યોગ્યતા કે કારણ વર્ણન ઇતના જીવંત બન પડ઼ા હૈ કિ પઢતે સમય પાઠકોં કી આઁખોં મેં એક એક શબ્દ દૃશ્ય બન કર ખડ઼ા હો જાતા હૈ૤ અબ ઇસે લિખને વાલે કી કાબેલિયત માનના ચાહિયે થા લેકિન લોગોં ને ઇસે ઉસકા ઐબ માન લિયા ઔર ઇસ બાત કો પૂરી તરહ નજ઼ર અંદાજ઼ કર દિયા કિ વહ કહાની કિસ બિન્દૂ પર જાકર ખત્મ હોતી હૈ ઔર ક્યા બાત કહતી હૈ? મંટો કી કહાનિયોં કી યહ ૙ાસિયત હૈ કિ વે તો ખત્મ હો જાતી હૈં લેકિન પઢ઼ને વાલોં કે દિમાગ મેં સૈકડ઼ોં સવાલાત પૈદા કર જાતી હૈં, ૙ાસ કર “ખોલ દો”, “ઠંડા ગોશ્ત”, દો કૌમેં, શહદૌલે કે ચૂહે, કહાનિયોં મેં તો યહ બાત સાફ તૌર પર ઉભર કર આતી હૈ કિ ઇનમેં જો લિખા ઉસે તો હર સામાન્ય પાઠક પઢ઼ લેતા હૈ લેકિન સમઝદાર પાઠક ઉસે ભી પઢ઼ લેતા હૈ જિસે મંટો ને શબ્દોં મેં નહીં ઢાલા, ઉન અલિખિત વાક્યોં કો ભી પઢ઼ લેતા હૈ જિસે કહને કે લિયે મંટો ને પૂરી કહાની લિખી૤ મંટો શબ્દોં કા ઇસ્તેમાલ કિતની ખૂબસૂરતી સે કરતે હૈં ઇસકા એક બેહતરીન નમૂના ઉનકી કહાની “સડ઼ક કે કિનારે” મેં દેખને કો મિલતા હૈ૤ નાયિક કો ગર્ભવતી હોને કા એહસાસ હોતા હૈ, ઉસ એહસાસ કો મંટો ને શબ્દોં મેં યૂઁ પ્રગટ કરાયા હૈ –
“મેરે જિસ્મ કી ખાલી જગહેં ક્યોં ભર રહી હૈં? યે જો ગડ઼ઢે થે કિસ મલબે સે ભરે જા રહે હૈં? મેરી રગોં મેં યે કૈસી સરસરાહટેં દૌડ઼ રહી હૈં? મૈં સિમટકર અપને પેટ મેં કિસ નન્હે સે બિન્દૂ પર પહુઁચને કે લિયે સંઘર્ષ કર રહી હૂઁ? મેરે અંદર દહકતે હુએ ચૂલ્હોં પર કિસ મેહમાન કે લિયે દૂધ ગર્મ કિયા જા રહા હૈ? યહ મેરા દિમાગ મેરે ખ્યાલાત કે રંગ બિરંગે ધાગોં સે કિસકે લિયે નન્હી મુન્ની પોશાકેં તૈયાર કર રહા હૈ? મેરે અંગ-અંગ ઔર રોમ-રોમ મેં ફઁસી હુઈ હિચકિયાઁ લોરિયોં મેં ક્યોં બદલ રહી હૈં? યહ મેરા દિલ મેરે ખૂન કો ધુનક ધુનક કર કિસલિયે નર્મ ઔર કોમલ રજાઇયાઁ તૈયાર કર રહા હૈ? મેરે સીને કી ગોલાઈયોં મેં મસ્જિદોં કે મેહરાબોં જૈસી પાકીજ઼ગી ક્યોં આ રહી હૈ?
મંટો જિસને સારી ઉમ્ર સિર્ફ લિખા હૈ ઔર ઇતના જ્યાદા લિખા હૈ કિ ઉસકે સમ્પૂર્ણ સાહિત્ય કા યહાઁ ઉલ્લેખ નહીં કિયા જા સકતા૤ હો સકતા હૈ ઉસકી અનગિનત રચનાઓં મેં કુછ એક કથ્ય યા શિલ્પ કી દૃષ્ટિ સે કમજ઼ોર હોં, કિન્તુ ઉન ચંદ રચનાઓં સે મંટો કા સમ્પૂર્ણ રચના સંસાર કો આંકના ન્યાયસંગત નહીં હોગા ઔર ઉસ અશ્લીલતા કા આરોપ લગાના ઉસકી યોગયતા કો ઝુઠલાના હોગા૤ યદિ મંટો કા દૃષ્ટિકોણ અશ્લીલ હોતા તો ઉસકી કલમટોબા ટેક સિંહ, ખુદાકી કસમ, મમ્મી, કાલી શલવાર, યે મર્દ યે ઔરતેં, રત્તી માશા તોલા, જૈસી બેહતરીન કહાનિયાઁ ન રચ પાતી૤ જિન્હેં મંટો કી કલમપરેશાન કરતી રહી ઉન્હેં મંટો ને સ્વયં કહા હૈ કિ –
“જ઼માને કે જિસ દૌર સે હમ ગુજ઼ર રહે હૈં અગર આપ ઉસસે વાકિફ઼ નહીં તો મેરે અફસાને પઢૈયે ઔર અગર આપ ઇન અફસાનોં કો બરદાશ્ત નહીં કર સકતે તો ઇસકા મતલબ હૈ કિ જ઼માના નાકાબિલે બર્દાશ્ત હૈ, મેરી તહરીર મેં કોઈ નુક્સ નહીં૤ જિસ નુક્સ કો મેરે નામ સે મનસૂબ કિયા જાતા હૈ વહ દરઅસલ મૌજૂદા નિજ઼ામ કા નુક્સ હૈ૤ મૈં સોસાયટી કી ચોલી ક્યા ઉતારૂઁગા વો તો હૈ હી નંગી૤”

Manto’s short stories posted in Bazmewafa:

https://bazmewafa.wordpress.com/2010/06/08/saadathasanmatosoochi/

તોબાટેક સીંઘ_સઆદત હસન મંટૉ
Posted by: bazmewafa on 09/25/2014
તઆવુન (સહાયતા): સઆદત હસન મંટો
Posted by: bazmewafa on 08/21/2013
ખુદાકી કસમ—–સઆદત હસન મંટો
Posted by: bazmewafa on 12/01/2011
સઆદતહસન મંટોની રચનાઓની સૂચિ
Posted by: bazmewafa on 06/08/2010
ચમત્કાર—સઆદતહસન મંટો
Posted by: bazmewafa on 11/19/2008
અજ્ઞાનતાનો ફાયદો_સઆદત હસન મંટો
Posted by: bazmewafa on 08/22/2008
નવલિકા:બારી ખોલી નાંખો_સઆદતહસન મંટો
Posted by: bazmewafa on 01/12/2008
“ચાર આના”__સઆદત હસન મંટો